1. Πολλοί επιστήμονες δέχονται ότι η Αυτοδιαχείριση (Selbstverwaltung,
autogestion), ως ιδέα είναι το αποτέλεσμα μιας διαδικασίας και ένας τελικός
σκοπός που θα στηριχθούν στην ικανότητα των ανθρώπων να έχουν μια απολύτως
ελεύθερη ζωή σε μια νέα κοινωνία. Με τη σχετική σημασία που της αποδίδεται στις
πολιτικές κοινωνίες, όπως είναι όλες όσες γνωρίσαμε έως τώρα, εκπίπτει από μια
πλήρη και τέλεια μορφή της, η οποία και μόνον αυτή συνδέεται με την ιδέα της
Ελευθερίας. Η σχετική ελευθερία που απαντάται στις σύγχρονες πολιτικές
κοινωνίες και χαρακτηρίζει τις προσπάθειας και τους πειραματισμούς για νέες
κοινωνικές σχέσεις, έχει να κάνει με την επιθυμία των ανθρώπων, από την
αρχαιότητα ακόμη, να αντιμετωπίζουν επιτυχώς τους κινδύνους ή τις ποικίλες
ανάγκες που υπάρχουν ή γίνονται πολλαπλάσιες στην κοινωνία, και τελικώς να
αντιμετωπίζουν αυτόν τον ίδιο τον θάνατο. Σε μια ομαλή εξέλιξη της κοινωνίας,
οι άνθρωποι ιεραρχούν τους σκοπούς με την εξής σειρά: Πρώτον, η τιμή, δεύτερον
η ασφάλεια (προστασία) και τρίτον το ατομικό συμφέρον. Η επιδίωξη μιας πλήρους
και τέλειας, άγνωστης μορφής, ελευθερίας είναι ένας βασικός λόγος που οδήγησε
τους ανθρώπους στη θρησκεία (ακόμη και στην εξ αποκαλύψεως θρησκεία) και στις
ποικίλες κοσμοθεωρίες, φιλοσοφίες και ιδεολογίες, που κάθε μια τους προβάλλει
μια κοινωνική πρόταση για την αντιμετώπιση κάθε κινδύνου, ανάγκης, αμαρτίας και
(για πολλούς) για την επίτευξη της αθανασίας των ανθρώπων, με ό,τι αυτό
συνεπάγεται (π.χ. προσφυγή ακόμη και σε εγκληματική πράξη).
2. Όψεις Αυτοδιαχείρισης καταγράφονται κατά καιρούς ποικίλες, αλλά η ιδέα
της Αυτοδιαχείρισης δεν έχει υλοποιηθεί σε κάποια πολιτική κοινωνία, με τις
προϋποθέσεις οι οποίες, όπως διαπιστώσαμε κατά τις συζητήσεις μας, θα πρέπει να
πληρούνται για να υπάρξει σε μια υπόσταση την οποία επιδιώκουν θρησκείες ή
υλιστικές φιλοσοφίες. Η ιδέα της Αυτοδιαχείρισης στην τέλεια μορφή της
αναφέρεται σε μια κοινωνία που δεν ομοιάζει με τις γνωστές ως σήμερα μορφές των
πολιτικών κοινωνιών, αλλά ούτε έχει κάποια σχέση με τη σημερινή φύση των ανθρώπων,
η οποία και αδυνατεί να τη συλλάβει. Έχει γραφτεί ότι η σκέψη έλυσε πνευματικά
και τεχνολογικά θέματα αλλά όχι τα ψυχολογικά και τα ανθρώπινα. Οι ψυχολογικές
ιδιότητες των ανθρώπων εξακολουθούν να χαρακτηρίζουν τη σκέψη τους, χωρίς να
έχουν αλλάξει προς κάτι άλλο αλλά απλώς να έχουν εξευγενιστεί(!), π.χ. η
εχθρότητα ή η αντιπαλότητα μεταξύ των ανθρώπων αντικατέστησε την πέτρα ή το
ρόπαλο με νέα όπλα χημικά, πυρηνικά, οικονομικά.
3. Αλλά για ορισμένους επιστήμονες, η ωρίμανση και η διαδοχή των πολιτικών
κοινωνιών μέχρι και της σοσιαλιστικής θα εμπλουτίζουν, με τη βοήθεια της
επιστήμης, και θα επηρεάζουν, με φιλία και αγάπη, τις ψυχικές ιδιότητες των
ανθρώπων και τη φύση τους. Επίσης, θα αποκαθιστούν τις ισορροπίες στην κοινωνία
τις οποίες διατάραξε η καπιταλιστική πολιτική (π.χ. η διεθνής των αγορών). Ως
επόμενο βήμα ακολουθεί η Αυτοδιαχείριση. Οι άνθρωποι με αλλαγμένη τη φύση τους,
έχοντας επιτύχει στην επιδίωξη της ανάπτυξης της αλήθειας και της αρετής, όπως
προτείνουν τα “Χρυσά Έπη των Πυθαγορείων” και το Ιερόν “Ευαγγέλιον Χριστού”,
ζουν Ελεύθεροι πλέον σε μια νέα κοινωνία “εις τον αιώνα τον άπαντα”. Στο σημείο
αυτό παραθέτουμε σε μετάφραση από τα Χρυσά Έπη των Πυθαγορείων τους τελευταίους
επτά στίχους (65-71) «Σ` αυτά εάν εσύ έχεις κάποια συμμετοχή τηρώντας αυτά που
σε διατάσσω, εξαγνίζοντας δε την ψυχή (σου) από τους πόνους αυτούς, θα την
σώσεις. Αλλά από τα έργα των θνητών για τα οποία μιλήσαμε για την κάθαρση και
για τη λύτρωση της ψυχής, κρίνοντας και σκεπτόμενοι το κάθε τι, ηνίοχο την
γνώμη να τοποθετήσεις, που από πάνω έρχεται και είναι άριστη, όταν δε
εγκαταλείποντας το σώμα, σε αιθέρα ελεύθερον θα έλθεις, θα είσαι αθάνατος, θεός
άφθαρτος, όχι πια θνητός». Επίσης, ένα καλό παράδειγμα από τη βοήθεια του
Ευαγγελίου στο δρόμο προς την ελευθερία του ανθρώπου αποτελεί ο Τολστόι
(1828-1910), γόνος πλούσιας οικογένειας, μεγάλος Ρώσος συγγραφέας, όταν άλλαξε
τον πολυτελή τρόπο ζωής του σε μια ζωή ταπεινότητας και προσφοράς στον άνθρωπο.
Έγινε αγρότης, άρχισε να ακολουθεί το δρόμο της πίστης, να χαρίζει την
περιουσία του στους φτωχούς, παράλληλα να συγγράφει αριστουργήματα και να
ενδιαφέρεται για τη σωτηρία της ψυχής του. Σύγχρονοι επιστήμονες αναφερόμενοι
και στην κβαντική θεωρία, δέχονται ότι ο άνθρωπος δεν είναι ένα υλικό
αντικείμενο (res), αλλά ένα παιδί του χωροχρονικού συνεχούς του αόρατου. Ως
ανθρώπινη αρχή εννοείται ότι ο κόσμος έγινε για να αντιληφθεί ο άνθρωπος (η
ανθρώπινη νόηση) και να συνειδητοποιήσει την ύπαρξή του. Ο άνθρωπος θα γίνει
αθάνατος όταν εναρμονιστεί με το Σύμπαν (Μάνος Δανέζης, Καθηγητής
Πανεπιστημίου, Μετασχηματίζοντας τον Κενό χώρο σε Ύλη και Ενέργεια, διάλεξη,
Φρυκτωρίες, 1.10.2018 ).
4. Στα πλαίσια των πανεπιστημιακών μαθημάτων της Κοινωνιολογίας, της
Δημογραφίας, της Κοινωνικής Πολιτικής, της Οικονομικής της Εργασίας, της Διδακτικής,
καθώς και της Αυτοδιαχείρισης, συζητούνταν, μεταξύ των φοιτητών και των
φοιτητριών που τα είχαν επιλέξει και τα παρακολουθούσαν, και όψεις
Αυτοδιαχείρισης, όπως αυτές έχουν καταγραφεί σε πολιτικές κοινωνίες. Οι
φοιτητές και οι φοιτήτριες προέρχονταν από τα Τμήματα Οικονομικών, Ποιμαντικής,
Μουσικών Σπουδών, Φιλοσοφίας και Παιδαγωγικής, καθώς και από το Μεταπτυχιακό
της Θεολογικής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, ενώ υπήρχε η
ενεργή παρουσία του διδάσκοντος. Ως σύστημα βαθμολογίας ήταν αποδεκτό, από την
πλειοψηφία των ελεύθερα συμμετεχόντων, η Συνεχής Αξιολόγηση σε φροντιστηριακές
συζητήσεις και τελικώς σε προφορική εξέταση – συζήτηση σε ομάδες εφτά ατόμων.
Οι εξεταζόμενοι (εξεταζόμενες), όπως είχε προγραμματιστεί, διατηρούσαν παράλληλα
το δικαίωμα, αν το επιθυμούσαν, να προσέλθουν στη γραπτή εξέταση, όπως και αν
είχαν αποτύχει ή αν δεν είχαν δεχθεί το βαθμό της προφορικής εξέτασης. Η
ανακοίνωση της προφορικής βαθμολόγησης γινόταν αμέσως μετά το τέλος της ωριαίας
συζήτησης – αξιολόγησης στη σχηματιζόμενη από τους ίδιους ομάδα. Το αποδεκτό
αποτέλεσμα περιλαμβανόταν και αναγραφόταν στην επίσημη κατάσταση αποτελεσμάτων
από τη Γραμματεία του Τμήματος, του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης,
στο οποίο ανήκαν.
5. Στο σημείο αυτό σημειώνεται, ότι για πολλούς επιστήμονες, σκοπός της
Κοινωνικής Πολιτικής είναι η εξασφάλιση προϋποθέσεων κοινωνικής και προσωπικής
ελευθερίας (ενώ προϋπάρχει η ατομική). Με τους κανόνες της, δηλαδή με τα μέτρα
και τους θεσμούς της, η Κοινωνική Πολιτική επιδιώκει την εφικτή βελτίωση της
ποιότητας της διαβίωσης των ατόμων μέσα σε κοινωνικές ομάδες, στις υπάρχουσες
πολιτικές κοινωνίες. Ένα γνωστό παράδειγμα από τον Ελληνικό Πολιτισμό είναι η
Σεισάχθεια (the erasing of debt) και άλλα νομοθετικά
μέτρα του Σόλωνα (περίπου 639 – 560 π.Χ.) για την Πόλη της Αρχαίας Αθήνας. Στη
συνέχεια, η νέα τεχνολογία, που εκφράζεται από τη θέληση και την ελευθερία της
δημιουργικότητας, οδηγεί τις εξελιγμένες πολιτικές κοινωνίες στην αυτοοργάνωση
των μελών τους χωρίς την παρεμβολή τρίτων και χωρίς να απαιτείται πλέον ένα
προνοιακό σύστημα, όπως η κοινωνική πολιτική. Για ορισμένους επιστήμονες, η
μεγάλη τεχνικοοικονομική πολυπλοκότητα (π.χ. τράπεζες), που δεν ελέγχεται
σήμερα, θα αντιμετωπίζεται από την επιστήμη με κοινούς κανόνες ανθρωπισμού και
νέες απλοποιήσεις και θα λύνεται από οργανωμένες συλλογικότητες, που θα
λαμβάνουν υπόψη το περιβάλλον και τις ποικίλες αλληλοεξαρτήσεις. (Βλέπετε και
Λάμπρος Κουλουμπαρίτσης, Επίτιμος Καθηγητής στο Ελεύθερο Πανεπιστήμιο
Βρυξελλών, Το Ζήτημα της πολυπλοκότητας – η Μείζων Πρόκληση του 21ουυ Αιώνα,
«το Αντίφωνο», Ιανουάριος 2017).
6. Τα συμπεράσματα που παρουσιάζονται εδώ είναι αποτέλεσμα συζητήσεων που
έγιναν στην διάρκεια πολλών ετών. Οι συζητήσεις είχαν περιοριστεί σε “στοιχεία”
από τον Χριστιανισμό, όπως αυτά προκύπτουν από κείμενα της Αγίας Γραφής και την
Ορθόδοξη ερμηνεία τους και τα οποία ήταν σχετικώς γνωστά σε φοιτητές και σε
φοιτήτριες, καθώς και από τη μαρξιστική κοσμοθεωρία, που αναδιπλώνεται βασικά
στο τρίτομο έργο «Das Kapital» του Καρλ Μαρξ (5/5/1818 – 14/3/1883), τα οποία
και αυτά ήταν σχετικώς γνωστά σε φοιτητές και σε φοιτήτριες. Αλλά, έγιναν
πολλές φορές αναφορές και σε στοιχεία που προσέφεραν στη συζήτηση κείμενα από
αναρχικές (π.χ. Piotr Kropotkin, 1842-1921 – θεωρία της
αλληλοβοήθειας) και άλλες θεωρίες και από άλλες θρησκείες, οι οποίες δέχονται
επίσης ότι ο άνθρωπος θέλει να μεταμορφώσει τον κόσμο και τον εαυτό του
(βλέπετε Βασίλης Καραποστόλης, καθηγητής ΕΚΠΑ, εκπομπή «Στα Άκρα» – ΕΡΤ με τη
Βίκυ Φλέσσα, 19/6/2019). Στις συζητήσεις μας δεχτήκαμε, ότι την απλή ζωή την
κατανοούν και οι άνθρωποι με απλές ικανότητες. Όμως για την ελευθερία
απαιτείται η αμοιβαία συναίνεση όλων. Αλλά με τον πολιτισμό η ζωή περιπλέκεται
και χρειάζονται ικανότητες τις οποίες δεν έχουν όλοι οι άνθρωποι. Οι πιο ικανοί
(able) προοδεύουν γρήγορα και η κοινωνία διαιρείται. Τότε εμφανίζεται ο
πειρασμός των προικισμένων (capable) να υποτάξουν την υπόλοιπη κοινωνία και να
διαγράψουν την ελευθερία. Επίσης, εμφανίζεται και ο φθόνος των ανίσχυρων. Αλλά
τότε εμφανίζεται και ο νους κατά της βίας για την επίλυση των διαφορών με
δημόσιο διάλογο. Ιδίως, όταν η τεχνολογία δεν υπόκειται στον ανθρώπινο έλεγχο ή
διάλογο και δεν χρησιμοποιείται για τη μεγαλύτερη ωφέλεια στα άτομα και τις
αξίες του πολιτισμένου βίου. Ως γνωστόν, το Ελληνικό πνεύμα δέχεται ότι για την
ευημερία του ανθρώπου «η πράξη και η γνώση πρέπει να είναι κατ` αρετήν». Όταν
οι άνθρωποι δεν πράττουν, αυτό συμβαίνει πολλές φορές διότι δεν γνωρίζουν που
βρίσκεται το όριο, όπως το θέτουν η φρόνηση και η τραγωδία, το οποίο όταν το
υπερβούν, και δεν αυτοπεριοριστούν, διαπράττουν την ύβριν (π.χ. ο Ίκαρος και ο
Προμηθέας). Τέτοιο θεωρείται και το όριο της Τεχνητής Νοημοσύνης (πάντως η
ανθρωπότητα προόδευσε ξεπερνώντας και κάποια όρια). Δεχτήκαμε ότι η Επιστήμη
δεν βλάπτει κανέναν. Επίσης ότι η Επιστήμη είναι σύνολο συστηματικών γνώσεων,
ενώ η τεχνολογία γενικώς είναι το όργανο με το οποίο οι γνώσεις αυτές
εφαρμόζονται στην πράξη. Φυσικά, η τεχνολογία μπορεί να μην είναι ωφέλιμη και η
κοινωνία δεν είναι ελεύθερη όταν ο κόσμος (people) ενδιαφέρεται για την
τεχνολογία και όχι για τον άνθρωπο. Ειδικότερα, όσον αφορά την τεχνητή
νοημοσύνη, ποτέ μέχρι σήμερα δεν είχαν τόσοι πολλοί άνθρωποι πρόσβαση σε αυτήν
ικανή, ίσως και ανιδιοτελή, να προκαλέσει θανάτους και παγκόσμιο χάος (περισσότερα
για την Τεχνητή Νοημοσύνη βλέπετε και Θεοφάνης Τάσης, Ψηφιακός Ανθρωπισμός,
εκδ. Αρμός, Δεκέμβριος 2019).
7. Η συγγραφή του παρόντος κειμένου γίνεται κυρίως γιατί, σε πολλές
περιπτώσεις οι οποίες ήρθαν σε γνώση των συζητητών, διαπιστώθηκε ότι λέξεις των
καθημερινών συζητήσεών μας δεν ήταν το ίδιο κατανοητές από άτομα που τις
χρησιμοποιούσαν, ή ότι η ίδια η λέξη έκρυβε άγνωστο περιεχόμενο, ή ότι λέξεις
διαφορετικές έκρυβαν το ίδιο νόημα, ή ακόμη ότι άλλα άτομα αγνοούσαν το
περιεχόμενο των λέξεων που έλεγαν. Άλλες φορές, η συζήτηση έτεινε να οδηγείται
προς στοιχεία που είχαν να κάνουν με την τακτική που ακολουθείται, π.χ. από μια
Εκκλησία ή από μια “ομάδα” ερμηνείας του Χριστιανισμού ή κάποιας άλλης
θρησκείας, ή από μια ιδεολογική – φιλοσοφική ομάδα ερμηνείας του Μαρξισμού, ενώ
εμάς μας ενδιέφερε να διαγνωστεί και να οριστεί όσο το δυνατό πληρέστερα ο
στρατηγικός στόχος τους, που, αν δεν παρουσιάζεται κάποιος άλλος, αυτός είναι η
Αυτοδιαχείριση, δηλαδή η “πλήρης και απόλυτη” ελευθερία των ανθρώπων, για
κάποιους ακόμη και από τον θάνατο. Αναφορικά με τη σχέση Μάρξ και θρησκείας,
αναδείξαμε θέσεις του Μάρξ για το Χριστιανισμό, όπως τις προσεγγίσαμε στις
συζητήσεις μας. Ο Μάρξ κρατούσε αποστάσεις, δεν είχε πρόβλημα με το Θείο και η
όποια κριτική, αυτή γίνεται στα πλαίσια των πολιτικών συνθηκών, όπως αυτές
καταγράφονται στις κοινωνίες. Η κριτική στη θρησκεία είναι κριτική στην
κοινωνία, έχει να κάνει με την πρόσληψη του Θείου από αυτήν και εξαρτάται από
το πώς η θρησκεία συνεργεί, βοηθώντας τις θέσεις μιας ποικιλίας εξελισσόμενων
κοινωνιών απέναντι στον άνθρωπο και τις αξίες του. Διαπιστώσαμε ότι η έννοια
της λέξης «όπιο» ήταν θετική την εποχή του Μάρξ στη φράση «Η θρησκεία είναι το
όπιο του λαού». Η θρησκεία μπορεί και γίνεται η παρηγοριά και η ελπίδα για τον
άνθρωπο στο δρόμο του προς την ελευθερία.
8. Ένα πρώτο συμπέρασμα από τις διαπιστώσεις μας είναι, ότι ο Χριστιανισμός
(στην Ορθόδοξη ερμηνεία του) και ο Μαρξισμός (ιδεολογία, φιλοσοφία,
κοσμοθεωρία, όσο τον καταλαβαίναμε και που μας ενδιέφερε περισσότερο) έχουν
δεσμούς με την αρχαία ελληνική φιλοσοφία και διαθέτουν τη θαυμαστή ικανότητα να
εγκολπώνονται πολιτιστικά επιτεύγματα της σύγχρονης πειραματικής και θεωρητικής
επιστημονικής γνώσης και να ωριμάζουν με την εξέλιξη των κοινωνιών τους. Επίσης,
και οι δύο στρέφονται κατά της φιλοχρηματίας, του ατομισμού και της
συγκέντρωσης υλικού πλούτου για ίδιον όφελος ενώ δέχονται τη νομισματική
οικονομία. Από την Αρχαιότητα, πολλοί φιλόσοφοι θεωρούν ότι ιδανικό για την
κοινωνία αποτελεί η πενία. Αλλά και η θρησκεία προτρέπει να διακονούμε την
αγαθοεργία και να τιμούμε τους εθνικούς ευεργέτες (διακρίνονται και θέσεις της
Προτεσταντικής Ηθικής). Η Ορθοδοξία στρέφεται προς τους φτωχούς και ταπεινούς
“με καθαρή καρδιά” και ο Μαρξισμός ενδιαφέρθηκε πρωτίστως για τους εργάτες, οι
οποίοι διαθέτουν ατομική ελευθερία, όπως οι “δούλοι” στις περισσότερες
ελληνικές πόλεις της αρχαιότητας μέχρι και την εποχή του Μέγα Αλεξάνδρου
(φυσικά, δεν υφίσταται καμία ομοιότητα με τους ευρωπαίους δουλοπάροικους,
δούλους χωρίς ελευθερία, όπως και με τους δούλους του υπόλοιπου κόσμου). Στις
ομάδες αυτές μεταλαμπαδεύονται ευκολότερα οι αξίες και τα ιδανικά, όπως αγάπη,
αρετή, φιλία, αλληλεγγύη, δικαιοσύνη, συλλογικότητα, γενικώς οι ανθρωπιστικές
αρχές. Αλλά η προσπάθεια ερμηνείας του Χριστιανισμού και του Μαρξισμού δεν
πλησίασε στα επίπεδα των ιδρυτών τους λόγω ελλείψεων και κενών που παρουσίαζαν
στο νέο τους μορφωτικό επίπεδο και στη νέα πολιτική σκέψη τους οι «πιστοί» στη
θρησκεία και στην ιδεολογία. Αυτοί χρειάζονταν μεγαλύτερη προσπάθεια αλλαγής
της φύσης τους και περισσότερα στοιχεία της Νέας Κοινωνίας στην πολιτική σκέψη
τους. Πάντως, ορισμένοι διακρίνονταν από τους λοιπούς και προκαλούσαν ακόμα και
το φθόνο τους. Αποτέλεσμα ήταν να έχουμε «μάρτυρες» Χριστιανούς κατά το
πλείστον από τα χέρια των εχθρών τους και «μάρτυρες» μαρξιστές κυρίως από τα
χέρια συντρόφων τους. Ένα άλλο συμπέρασμα είναι ότι μία Ελληνορθόδοξη
Χριστιανική κοινωνία, όπως και μία Μαρξιστική κοινωνία, διαθέτουν εκείνα τα
στοιχεία τα οποία, ως στοιχεία δημοκρατίας στηριγμένα στην αμοιβαία
εμπιστοσύνη. είναι ικανά να διορθώσουν, κατά το δυνατόν, “λάθη” του παρελθόντος
(π.χ. κληρικοκρατία, κρατισμός, αντίθεση της Κομμουνιστικής Διεθνούς σε εθνικά
και πατριωτικά θέματα, εκκαθαρίσεις), να τερματίσουν την παραχάραξη ή την απεμπόληση
αξιών των πολιτισμών τους, αλλά και να αντιμετωπίσουν “επιτήδειες σειρήνες”
(π.χ. της παγκοσμιοποίησης, της διεθνούς των αγορών, της τεχνητής νοημοσύνης),
οι οποίες σήμερα κατέχουν μηχανισμούς και συστήματα ελέγχου στις κοινωνίες. Η
μετάνοια, η εξομολόγηση και η προσευχή για τους Χριστιανούς και η αυτοκριτική
για τους Μαρξιστές είναι όπλα που διαθέτουν.
9. Ένα ακόμα συμπέρασμα είναι ότι, ενώ η Ορθοδοξία και ο Μαρξισμός
ακολουθούν διαφορετικούς δρόμους και χρησιμοποιούν ποικίλες τακτικές, έχουν
κοινωνική θεώρηση και τελική επιδίωξη την απόλυτη ελευθερία των ανθρώπων,
γυναικών και ανδρών (ο Επίκουρος θεωρείται ως ο πρώτος φιλόσοφος που είδε
ισότιμα με τον άνδρα τη γυναίκα), σε μία νέα κοινωνία. Αυτό το τελευταίο είναι
κάτι που το παραβλέπουμε συχνά, γιατί η σπουδαιότερη τακτική, την οποία
πιστεύουμε ότι ακολουθούμε και χωρίς να έχουμε φτάσει σε κάποιο τέλος ή σε
κάποια νέα αρχή, μας παρασύρει σε συγκρίσεις με τακτικές τις οποίες ακολουθούν
άλλες κοινωνικές ομάδες και οι οποίες θεωρούνται από εμάς λανθασμένες
(συγκρίσεις τις οποίες τις αποφύγαμε στις συζητήσεις μας). Μάλιστα, ας μην
ξεχνούμε στον Χριστιανισμό, κυρίως το Σχίσμα και τις Εκκλησίες των
Προτεσταντών, όπως και στον Μαρξισμό, ότι επιστήμονες του Μαρξισμού
υποστηρίζουν πως από τις παρατηρήσεις του Μαρξ για τη φύση της μέλλουσας
σοσιαλιστικής οικονομίας δεν ενσωματώθηκε κάποια σε αυτές τις χώρες του
“υπαρκτού σοσιαλισμού” ή κάπου αλλού, ούτε κάποια από αυτές τις χώρες
προσπάθησε να λειτουργήσει το σύστημα με τη χρήση των εννοιών εργασίας και αξίας
(αντιθέτως ανέδειξε τους “κομμουνιστές ολιγάρχες”). Οι Ελληνικές ανθρωπιστικές
αξίες εμπλούτισαν τα έργα των Μαρξ και Ένγκελς, αλλά δεν καθοδήγησαν όσους
απέτυχαν να εφαρμόσουν τον Μαρξισμό. Η μετάβαση από μία φάση ενός πολιτισμού σε
μια επόμενη φάση του, αντιμετωπίζει συγκρουόμενα μεταξύ τους συμφέροντα,
οπισθοδρομικές ομάδες, ωφελιμιστικές προσπάθειες εκμετάλλευσης των νέων
ανθρώπινων φόβων που επιδιώκουν μια νέα χειραγώγηση. Αλλά ο πολιτισμός αλλάζει
σε κάποιον νέο, όταν το γενικό επίπεδο των πολιτών της κοινωνίας είναι έτοιμο
και όχι απλώς όταν αλλάζουν χέρια οι αρμοί της εξουσίας. Χρειάζονται νέοι αρμοί
π.χ. η σεισάχθεια του Σόλωνα (the erasing of debt by Solon). Κοινωνικοποιήσεις
οποιουδήποτε τρόπου ή διαδικασίας αποκτούν νέους αρμούς, ως αποτέλεσμα μιας πιο
ώριμης ανθρώπινης φύσης, όπως έγινε με τις συσσωματώσεις των Ελλήνων. Επίσης,
αποφεύγαμε να συζητούμε ή να καταγράφουμε ατομιστικές συμπεριφορές, τις οποίες
περιγράφουν και διδάσκουν γλαφυρά οι Σοφιστές και οι οποίες βρίσκονται εκτός
του προς συζήτηση θέματός μας, μια και η ατομική ευχαρίστηση ή η ατομική
ευδαιμονία, την οποία διδάσκουν οι Σοφιστές, αγνοούν τον πλησίον ή κάποιον
κοινωνικό σκοπό, με την έννοια που μας ενδιέφερε. Εδώ σημειώνουμε, ότι
αντιθέτως η υλιστική φιλοσοφία του Επίκουρου είναι μία φιλική φιλοσοφία προς
τον άνθρωπο και ιδιαιτέρως προς τον κατατρεγμένο άνθρωπο.
10. Ακόμη, πρέπει να αναφερθεί ότι αποφύγαμε απόψεις, σχετικές με
ομοιότητες μεταξύ του προσώπου του Χριστού και του Απολλώνιου Τυανέα (15 – 98
μ.Χ.), Νεοπυθαγόρειου φιλοσόφου, που έζησαν την ίδια εποχή αλλά σε διαφορετικές
χώρες (βλέπετε διδακτορική διατριβή Α. Παπαδοπούλου, Καθηγητή Θεολογικής
Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης). Επίσης δεν μας ενδιέφεραν συμπτώσεις,
που μπορούσαν να υπάρχουν μεταξύ του έργου “Περί Πλούτου” του Επικούρειου
φιλοσόφου Μητρόδωρου του Λαμψακηνού (περίπου 330 – 277 π.Χ.) με το Κεφάλαιο του
Μαρξ, (βλέπετε και Robert Freedman, editor, Marx on Economics, Pelican,
paperback,1968, first publ.1961). Τα παραπάνω δεν ήταν ο στόχος των συζητήσεών
μας, που δεν είχε να κάνει με την αιτιολόγηση της ύπαρξης και την πατρότητα
μίας θρησκείας ή μίας ιδεολογίας, αλλά με τον τελικό σκοπό τους. Τέλος, πρέπει
να σημειωθεί ότι το θέμα των κλάσεων και της πάλης τους (όταν δυσλειτουργεί η
κοινωνία, όταν ξυπνούν πάθη, όπως π.χ. της βουλιμίας) το αφήσαμε ανέγγιχτο. Η
πάλη των κλάσεων αποτέλεσε στη Μαρξιστική βιβλιογραφία σημείο μίας ποικιλίας
θέσεων, ιδιαιτέρως όταν η πάλη, αντί να ακολουθεί κανόνες, μεταβάλλεται σε
σύγκρουση ανεξέλεγκτη, όπως μεταξύ εχθρών διαφορετικών κοινωνιών, ενάντια σε
κάθε ανθρωπιστική αρχή, που ισχύει στην κοινωνία για τα μέλη της, τις ομάδες
τους και τις σχέσεις τους.
11. Συνώνυμα του Κapital είναι η περιουσία, ο πλούτος, το εισόδημα, το
χρήμα, το απόθεμα. Την εποχή της συγγραφής του Κεφαλαίου, καταγράφονται τρεις
μεγάλες κλάσεις: ιδιοκτήτες απλής εργατικής δύναμης (εργάτες), ιδιοκτήτες
κεφαλαίου και ιδιοκτήτες γης, οι οποίες στηρίζονται στον κεφαλαιοκρατικό τρόπο
παραγωγής και διανομής. Από τότε αναγνωρίζεται ότι η αυτοσυνείδηση των εργατών
φαίνεται να είναι ένα ζητούμενο, στη συνήθως δύσκολη θέση τους, με αποτέλεσμα
αυτοί να στρέφονται στην πιο εύκολη αναζήτηση ατομικών δικαιωμάτων αντί να
επιδιώκουν την απόκτηση ελευθεριών. Επίσης, ενδιάμεσες και μεταβατικές βαθμίδες
κοινωνικών ομάδων συγκαλύπτουν τα ακριβή όρια ανάμεσα στις κλάσεις και
προτιμούν ειρηνικές εξελίξεις στην πάλη τους σε μια κοινωνία χωρίς εξεγέρσεις
αλλά με συμβιβασμούς. Πάντως, τα άτομα που τις συγκροτούν ζουν αντίστοιχα από
το μισθό εργασίας, από το κέρδος και από τη γαιοπρόσοδο. “Αλλά οι γιατροί και
οι δημόσιοι υπάλληλοι θα αποτελούσαν επίσης δύο κλάσεις (αν και έχουν
εισοδήματα που προέρχονται από την ίδια πηγή).” Σήμερα ακόμα περισσότερο, το
ίδιο θα ίσχυε για τον ατέλειωτο κατακερματισμό των συμφερόντων και των θέσεων
στις οποίες ο καταμερισμός της εργασίας διασπά τους εργάτες (π.χ. απλούς
χειρώνακτες, στελέχη επιχειρήσεων, υπαλλήλους), τους κεφαλαιοκράτες (π.χ.
αστούς, μικρομεσαίους επιχειρηματίες, διεθνείς χρηματιστές, κατόχους άυλου
κεφαλαίου, κρυπτονομισμάτων κ.ά.) και τους γαιοκτήμονες, λ.χ. σε κατόχους
αμπελώνων, αγρών, δασών, ορυχείων, ψαρότοπων κλπ. (Βλέπετε και Καρλ Μαρξ, Το
Κεφάλαιο, Τόμος Γ`, μετάφραση Γ. Μαυρομμάτη, εκδ. Νέα Βιβλία, σελ. 1086-1087).
12. Στη συνέχεια, το παρόν κείμενο αναφέρεται σε έναν πρώτο τίτλο που είναι
η ιδέα της Αυτοδιαχείρισης. Σε δύο επόμενους τίτλους παρουσιάζονται τα στοιχεία
που συναινούν για το στόχο της επίτευξης της ελευθερίας των ανθρώπων, από την
άποψη της Χριστιανικής Ορθοδοξίας και της Μαρξιστικής ιδεολογίας (σύμφωνα με μια
αποδεκτή από τους φοιτητές και τις φοιτήτριές μας ερμηνεία εκείνων των
στοιχείων που ενδιέφεραν τη συζήτησή μας). Η ιδέα της Αλήθειας για μια “πλήρη
και απόλυτη” ελευθερία μέσα σε μια νέα κοινωνία αναμένεται να είναι εντελώς
διαφορετική από κάθε μορφή ελευθερίας που βίωσαν ή φαντάστηκαν οι άνθρωποι. Η
ιδέα της Αλήθειας αντιπαρατίθεται στη νεωτερικότητα, η οποία πάντως έχει τη
δύναμη να μας φέρνει αντιμέτωπους με τις “βεβαιότητές” μας και να διαψεύδει τη
μία “αλήθεια” μετά την άλλη στις πολιτικές κοινωνίες μας. Θα πρέπει να
σημειώσουμε, ότι η παρούσα νεωτερικότητα της Δύσης, ως ένα στοιχείο της
καπιταλιστικής κοινωνίας, δημιουργεί και εκμεταλλεύεται καταστάσεις και οδηγεί
τον άνθρωπο προς έναν μεταμοντέρνο μηδενισμό, ο οποίος δεν έχει καμία σχέση με
την πρόταση του Ελληνικού δρόμου της Επιστήμης για μια διαφορετική μετακρατική
δομή (βλέπετε, Γ. Κοντογιώργης και τη θεωρία του περί Κοσμοσυστημικής
Γνωσιολογίας, Ομιλία, 9 Ιανουαρίου 2021, ΕΙΔΑΣ).
Η ΙΔΕΑ ΚΑΙ ΟΙ ΕΝΝΟΙΕΣ
13. Η ιδέα που μας ενδιαφέρει να γνωρίσουμε είναι η Αυτοδιαχείριση. Μια
έκθεση των όψεων, όπως εμφανίστηκαν σε πολιτικές κοινωνίες, βρίσκεται στις
σελίδες 181 – 230 και 255 – 282 του πανεπιστημιακού βιβλίου “Ειδικά Θέματα
Κοινωνιολογίας και Κοινωνικής Πολιτικής” (Θεσσαλονίκη, 2002), αλλά και σε άλλα
βιβλία, του συσσυγγραφέα του παρόντος κειμένου. Επιγραμματικά, αναφέρονται
προσπάθειες σχετικής Αυτοδιαχείρισης που έγιναν σε οικονομικές μονάδες, με μία
μορφή συμμετοχής ή ελέγχου τους από τους εργαζομένους. Επίσης, αναφέρεται μία
σειρά θεωρητικών προσεγγίσεων και πειραμάτων για τη σχετική Αυτοδιαχείριση σαν
έννοια ενός συνολικού οικονομικού συστήματος, η θέση του επαναστατικού
ρεφορμισμού, το Εργοστάσιο Σχεδίου του Κορνήλιου Καστοριάδη, αναρχικές
θεωρήσεις και πράξεις, καθώς και η δόμηση και η λειτουργία μιας δυϊστικής
κοινωνίας για μια όψη της Αυτοδιαχείρισης. Ονομαστικά, δύο σημαντικές μορφές
σχετικής Αυτοδιαχείρισης μπορούν να θεωρηθούν το “Περιβόλι της Παναγίας” στο
Άγιο Όρος με τις πολλές Μονές του, από την εποχή του Βυζαντίου έως σήμερα, και
ο “Κήπος του Επικούρου” στην Αρχαία Αθήνα.
14. Από τη σελίδα 199 κ.ε., αναφέρονται οι φορείς των πειραματισμών για
ποικίλες όψεις της Αυτοδιαχείρισης, όπως χριστιανοί, τεχνοκράτες, αναρχικοί,
κομμουνιστές, συνδικαλιστές, ανθρωπιστές, επιστήμονες, συμβούλια εργαζομένων,
φιλελεύθεροι. Ακολουθεί η παράθεση δύο αρχών Αυτοδιαχείρισης στην πολιτική
κοινωνία, οι οποίες είναι: α) η δυνατότητα ανάκλησης των εντολοδόχων και β) η
λήψη των αποφάσεων σε δημοκρατικό κλίμα. Αναφέρεται το συλλογικό στοιχείο, αν
και διαφοροποιημένο στις ποικίλες κοινωνίες, σε αντιπαράθεση με το ιδιωτικό και
την κοινοκτημοσύνη, η λήψη των αποφάσεων με όσο το δυνατόν καλύτερη γνώση του
θέματος για το οποίο μπορεί να γίνεται ακόμη και ψηφοφορία. Όλα αυτά έχουν
σκοπό την αντιμετώπιση των ποικίλων ανθρώπινων φόβων στις πολιτικές κοινωνίες,
το ξεπέρασμα των αναγκών και της αμαρτίας, αλλά και την ανάπτυξη του ανθρώπου,
με φρόνηση, φιλία, αλληλεγγύη για μία ευδαίμονα ζωή.
15. Ιδέες, όπως η Αυτοδιαχείριση, η αλήθεια, η ελευθερία, η αγάπη, η
αυτοσυνείδηση, η αγαθότητα, η μεταπολιτική κοινωνία (άσχετα πώς την αποκαλούν η
θρησκεία ή η ιδεολογία, π.χ. Βασιλεία του Θεού επί της Γης, Κομμουνιστική
Κοινωνία), συζητήθηκαν όσο ήταν δυνατόν. Σήμερα, η ιδέα (η σκέψη) θεωρείται ως
η υλική πορεία του νου. Στις συζητήσεις διαπιστώθηκε ότι οι ιδέες δεν μπορεί να
οριστούν απόλυτα, αλλά ορίζονται μόνο με βάση κάποιες αντιληπτές από εμάς όψεις
τους, δηλαδή σαν είδη χωρίς σταθερή αντικειμενικότητα, διότι αναφέρονται μόνο
στο αισθητό το οποίο μάλιστα μπορεί κάποιος να το ελέγχει. Μας διαφεύγουν
“άγνωστα” στοιχεία τους τα οποία τις θέτουν εκτός του κύκλου
αιτίου-αποτελέσματος και της ικανότητας του νου να τις συλλάβει. Οι ιδέες δεν
συλλαμβάνονται από το νου και τις αισθήσεις μας στην ολότητά τους, γιατί δεν
είναι δυνατό να ενταχθούν στην ύλη, στο χώρο ή στο χρόνο, τα μόνα τα οποία
μπορεί να συλλάβει ο νους. Δεν είναι δυνατόν, με το νου και τα πεπερασμένα
όργανα των αισθήσεων που διαθέτει σήμερα η ανθρώπινη φύση, να κατανοηθεί το
άχρονο ή το αιώνιο ή το τέλειο, στην κατηγορία των οποίων ανήκουν αυτές. Ο νους
κινούμενος δια της σοφίας αλλάζει, στρέφεται πέρα από τις αισθήσεις, παύει να
εξαρτάται και καταλήγει στην Αλήθεια. Μόνο ένας καθαρός νους, μακριά από κάθε
προσκόλληση, σταματά εκτός της ύλης, του χώρου ή του χρόνου με τη βοήθεια της
επιστήμης και των ιδεών, π.χ. της αγάπης και της πληροφορίας, συνδέεται με πιο
πολλές συμπαντικές δυνάμεις και αποκτά ιδιότητες και ικανότητες πέραν εκείνων
οι οποίες διαμορφώνουν τη σημερινή υλική πραγματικότητα. Επίσης, ο λόγος του
ανθρώπου, (ως σωφροσύνη, φρόνηση, έκφραση, σκέψη, λογική), υφίσταται μερική
ανέλιξη στον παρόντα αιώνα, ανάλογη με το μέτρο φωτισμού του. Ως γνωστόν, το
Ιερό Ευαγγέλιο περιγράφει έναν τρόπο ζωοδότησης (των Αποστόλων): “Καθώς δε
προχωρούσε να συμπληρωθή και να κλείση η ημέρα της Πεντηκοστής, η οποία είχε αρχίσει
από την προηγουμένην εσπέραν, ήσαν όλοι οι πιστοί ομόψυχοι, συγκεντρωμένοι εις
το ίδιον μέρος. Και έξαφνα ήλθε από τον ουρανόν ένας ήχος, σαν ισχυρή βοή
ανέμου που κινείται με ορμήν, και εγέμισε όλο το σπίτι, μέσα εις το οποίον
εκάθηντο οι μαθηταί. Και παρουσιάσθησαν εις αυτούς γλώσσες σαν από φλόγες
πυρός, να διαμοιράζονται και εις τον καθένα από αυτούς εκάθησε από μία γλώσσα.
Και εγέμισαν όλοι από Πνεύμα Άγιον και ήρχισαν να ομιλούν ξένας γλώσσας και να
κηρύττουν τας υψηλάς αληθείας, όπως το Πνεύμα το Άγιον τους εφώτιζε και τους
έδινε τη δύναμιν να ομιλούν.” (Η Καινή Διαθήκη, Πράξεις των Αποστόλων, Κεφάλαιο
Β`,1-4, Απόδοση Ι. Κολιτσάρα, Αδελφότης Θεολόγων η «Ζωή»).
16. Σύμφωνα με την Πλατωνική φιλοσοφία, (η γνώση της οποίας, μαζί με την
προεξάρχουσα Αριστοτελική για τους μαρξιστές, θεωρείται από τον Μαρξ και τον
Έγκελς σύμβουλος κατανόησης κοινωνικών προβλημάτων με σκοπό τη λύση τους), το
υποκείμενο πρέπει να αποκτήσει τη γενικότητα του λόγου, δηλαδή, όταν συνδεθεί
με την “όλη” ιδέα, τότε αυτό θα πρέπει να γίνει υποκείμενο της ιδέας. Επίσης,
το αντικείμενο πρέπει να ελευθερωθεί από τη ρευστότητα του αισθητού και να
γίνει η σταθερή ουσία των όντων, η απόλυτη αξία της ιδέας. Ο υλικός κόσμος που
μας περιβάλλει και η σκέψη μας έχουν κοινή επαφή την ιδέα, η οποία είναι και
μέθοδος για τη λειτουργία της διάνοιας και αρχή για την ύπαρξη του κόσμου. Σε
ένα νέο κόσμο, οι ιδέες έχουν απόλυτη ύπαρξη, υπάρχουν καθεαυτές, είναι ουσίες.
“Αλλά και αυτές κορυφώνονται σε κάτι που υπερέχει, κάτι αξιότερο και από την αξία,
κάτι τέλειο.” Αυτό ο Πλάτων (428-7 – 348-7 π.Χ.) το ονομάζει “το αγαθό”.
(Πλάτων, Πολιτεία 508ε, βλέπετε και Τερέζα Μπεντζοπούλου-Βαλαλά, Ο Πλατωνισμός
του Κωνσταντίνου Τσάτσου, Πρακτικά Διεθνούς Επιστημονικού Συνεδρίου, Αθήνα 6-8
Νοεμβρίου 2009, σσ. 41-50, Κέντρο Βυζαντινών, Νεοελληνικών και Κυπριακών
Σπουδών, Εταιρία Φίλων Κ. και Ι. Τσάτσου, Γρανάδα-Αθήνα, 2010). Στις συζητήσεις
μας δεχθήκαμε ότι οι ιδέες, ο αγαθός Θεός, τα συναισθήματα, τα πάθη, οι
επιθυμίες, οι πεποιθήσεις, η αξιοπρέπεια, η ηθική, τα πολιτικά δικαιώματα, η
συνείδηση, η ιδιοφυΐα του ανθρώπου, τα βιωματικού περιεχομένου θέματα, ο
ανθρωπισμός δεν αντιγράφονται ούτε αντιμετωπίζονται από την τεχνητή νοημοσύνη.
Επίσης, δεχθήκαμε ότι ο έσω άνθρωπος, πρωτοστάτης σε ένα νέο κόσμο με απόλυτες
αξίες, δεν θα χρειάζεται την τεχνητή νοημοσύνη. Ο άνθρωπος στο νέο κόσμο θα
πρέπει να αποφασίσει αν θα συνεχίσει το δρόμο προς την ελευθερία του, οπότε η
σχέση του με την τεχνητή νοημοσύνη θα μείνει «εργαλειακής» φύσης, έχοντας κατά
νου και το «παν μέτρον άριστον», ή θα υποκύψει στον «εκβιασμό της ευκολίας» η
οποία προσφέρεται, προκλητικά ή ευχάριστα, αλλά μπορεί να αποδειχτεί ότι είναι
η λάθος επιλογή. Στην Ελληνική Μυθολογία ο Ηρακλής ακολούθησε το δύσβατο δρόμο
της Αρετής και όχι τον εύκολο δρόμο της Κακίας. Η Κακία (wickedness) επομένως μας εξαπατά, μας απομακρύνει
από την ελεύθερη βούληση (volition) και μας οδηγεί στην
ανεξέλεγκτη θέληση. Ο δεύτερος των συσσυγγραφέων αναδεικνύει και ορισμένα
εδάφια από τον τρίτο τόμο του Das Kapital, τα οποία, όπως μελετήθηκαν στις
συζητήσεις μας, θα συνδυάζονται με την τεχνητή νοημοσύνη κατά την περίοδο της
Σοσιαλιστικής Κοινωνίας, όταν θα οδηγούν οι ανθρωπιστικές ιδέες του
Ελληνισμού.
Η ΟΡΘΟΔΟΞΙΑ
17. Οι Χριστιανοί, με τη βοήθεια του Πατρός, του Υιού και του Αγίου Πνεύματος,
επιδιώκουν τη σωτηρία πριν από τον θάνατο και στη συνέχεια ακολουθεί η ζωή τους
εις “τον όλον αιώνα”. Η σωτηρία είναι η απόρριψη του κακού εαυτού μας που
διακατέχεται από την αμαρτία, την ακολασία, την ταραχή, την απελπισία. Η
σωτηρία επιτυγχάνεται με την Προσευχή και με όσα άλλα διδάσκουν οι Εκκλησίες
(Δ. Γερούκαλης, Κ. Γκίνης, Αθ. Μουστάκης, Δ. Ουλής, Πολιτική Θεολογία –
Εσχατολογία, εκδ. Αρμός, Φεβρ. 2023). Ειδικότερα, τα στοιχεία τα οποία
συζητήθηκαν είχαν να κάνουν με την Ορθόδοξη ερμηνεία του Χριστιανισμού και τη
Φιλοκαλία. Η Ορθόδοξη ερμηνεία του Χριστιανισμού θεωρείται βίωμα, αποκάλυψη
ζωής. Η Φιλοκαλία στην Αρχαία Ελληνική Φιλοσοφία είναι η φιλία, η αγάπη προς το
κάλλος, την ομορφιά. Στον Ορθόδοξο Χριστιανισμό η Φιλοκαλία ορίζεται ως αγάπη
προς το κάλλος το ανώτερο, το θαυμάσιο και αντιληπτό ως υπερβατική πηγή ζωής
και αποκάλυψη της αλήθειας μέσω της προσευχής, με το νου στην καρδιά. “Η
Βασιλεία του Θεού εντός ημών είναι το κάλλος”. Η Φιλοκαλία αναφέρεται στην
αυτοσυγκέντρωση, την αυτογνωσία και τη νοερή προσευχή. Λέγεται ότι οι Νηπτικοί
Πατέρες της Φιλοκαλίας “υπήρξαν το εντρύφημα και οι αυθεντικοί οδηγοί της
πνευματικής ζωής, για γενεές γενεών και διέπλασαν το ήθος των θεωμένων,
υποδεικνύοντάς τους τις πρακτικές μεθόδους και τους τρόπους με τους οποίους θα
φτάσουν στην κάθαρση και τον φωτισμό και θα αξιωθούν να ατενίσουν το άκτιστο
φως της θείας δόξας”.
18. Η επιστημονική καταγραφή (EEG) αποτελεσμάτων της Φιλοκαλίας, τα οποία
εθεωρούντο ως αναπόδεικτες, μέχρι σήμερα, μη υλικές θεολογικές δοξασίες, για
ορισμένους επιστήμονες απεικονίζει τις αλλαγές οι οποίες εμφανίστηκαν εις την
ολική εγκεφαλική δραστηριότητα. Επίσης, αναγνωρίστηκαν οι περιοχές του
εγκεφάλου οι οποίες δραστηριοποιούνται κατά τη διάρκεια της προσευχής. Λέγεται
ότι οι φωτισμένοι Άγιοι ακολουθούν πρακτικές για συγκέντρωση του μυαλού με
προσευχή. Όσοι χρησιμοποιούν αυτούς τους μηχανισμούς επικεντρώνονται
προσευχόμενοι σε αυτό που κάνουν και στη διάρκεια της πράξης χάνουν ακόμη και
την αίσθηση του σώματος. Οι Άγιοι ξεπερνούν την ύλη με τα θαύματα να ακολουθούν
άλλους βαθύτερους νόμους που οι επιστήμονες δεν γνωρίζουν ακόμη. Αυτή η
ικανότητα θεωρείται ότι είναι έμφυτη σε κάθε άνθρωπο. Πάντως, η σύγχρονη
επιστημονική γνώση επιβεβαιώνει πλέον σε αρκετά σημεία τη Θεολογία της Ορθοδοξίας
(υλοενέργεια-καμπυλότητα, αόρατη κτίση, μία ημέρα του Θεού-χιλιάδες χρόνια
κ.ά.). Μάλιστα ορισμένοι επιστήμονες υποστηρίζουν, ότι ένας διάλογος της
Ορθοδοξίας με τη σύγχρονη επιστήμη, στηριγμένος στην αρχαία ελληνική φιλοσοφία
(ιδιαιτέρως της προσωκρατικής παράδοσης), έχει πολλά να εισφέρει στην επιστήμη,
αλλά και σε μία Ορθόδοξη Θεολογία του Χριστιανισμού. (Ιδιαιτέρως βλέπετε και
Στράτος Θεοδοσίου – Μάνος Δανέζης, Στα Ίχνη του Ι.Χ.Θ.Υ.Σ., – Αστρονομία,
Ιστορία, Φιλοσοφία, εκδ. Δίαυλος, 2000). Ήδη, ο Κοσμισμός, το ρωσικό κίνημα για
την εξερεύνηση του διαστήματος και την αθανασία, διαμορφώθηκε από ιδεολογίες
όπως του Νικολάι Φιοντόροβ (1829-1903). Ο κοσμισμός συνδυάζει την ορθόδοξη
χριστιανική πίστη, τον ορθολογισμό και την αθανασία και στοχεύει στη δημιουργία
ενός μέλλοντος, όπου ο θάνατος δεν υπάρχει αλλά υπάρχει η αιώνια ζωή «και επί
γης». Ο ρόλος της τεχνητής νοημοσύνης προβλέπεται ήδη σημαντικός και
απρόβλεπτος.
19. Η Κυριακή Προσευχή του Ευαγγελίου, “Πάτερ ημών…”, αναφέρει ότι, ο
στόχος των χριστιανών, όχι ατομικά αλλά ως μέλη ενός κοινού σώματος, είναι η
Κοινωνία της Βασιλείας του Θεού “και επί της γης” και σ’ αυτήν προσεύχονται να
ζήσουν. Η δυνατότητα μεταβολής της σημερινής πολιτικής κοινωνίας και εξελίξεως
του κόσμου από τον παντοδύναμο Θεό σε Θεία Κοινωνία, προκύπτει από την ερμηνεία
του Χριστιανισμού και στηρίζεται σε θεμελιώδεις θρησκευτικές θέσεις της Αγίας
Γραφής. Μεταξύ αυτών είναι και οι εξής: Ματθ. δ` 17: “Από τότε πλέον ήρχισεν ο
Ιησούς να κηρύττη δημοσία και να λέγη· μετανοείτε, διότι έχει πλησιάσει πλέον η
βασιλεία των ουρανών, η πνευματική και αγία ζωή της λυτρώσεως και της
μακαριότητος.” Ματθ. στ` 33: “Ζητείτε δε κατά πρώτον και κύριον λόγον την
βασιλείαν του Θεού και την αρετήν που θέλει από σας ο Θεός, και όλα αυτά τα
επίγεια αγαθά θα σας δοθούν μαζί με τα ανεκτίμητα αγαθά της βασιλείας των
ουρανών.” Ματθ ιστ` 28: “Σας διαβεβαιώνω ότι υπάρχουν μερικοί από αυτούς που
στέκονται εδώ, οι οποίοι δεν θα γευθούν τον θάνατον, έως ότου ίδουν τον υιόν
του ανθρώπου να έρχεται εις την βασιλείαν του, δηλαδή να ιδρύη με την κάθοδον
του Αγίου Πνεύματος την Εκκλησίαν του.” Ματθ. ιη` 3: “Σας διαβεβαιώνω ότι εάν
δεν αλλάξετε φρονήματα και πορείαν εις την ζωήν σας και δεν γίνετε απλοί και
άδολοι σαν τα παιδιά, δεν θα εισέλθετε εις την βασιλείαν των ουρανών.” Ματθ.
κστ` 52-53: Τότε λέγει εις αυτόν ο Ιησούς· “βάλε το μαχαίρι σου πίσω εις την
θέσιν του· διότι όσοι επήραν μαχαίρι εναντίον του πλησίον των, θα πεθάνουν με
μαχαίρι. Η νομίζεις ότι δεν μπορώ εγώ αυτήν την στιγμήν να παρακαλέσω τον
Πατέρα μου και να παρατάξη ολόγυρά μου περισσοτέρας από δώδεκα λεγεώνας
αγγέλων;” Μάρκ. Θ` 1: Και έλεγεν εις αυτούς. “Σας διαβεβαιώνω ότι υπάρχουν
μερικοί από αυτούς που ευρίσκονται εδώ, οι οποίοι δεν θα γευθούν τον θάνατον
πρωτού ίδουν την Βασιλείαν του Θεού, δηλαδή την Εκκλησίαν να εγκαθίσταται και
να θεμελιώνεται εις την γην με δύναμιν κατά την ημέραν της επιφοιτήσεως του
Αγίου Πνεύματος.” Λουκ. Θ` 27: “Σας λέγω δε αληθινά και τούτο: υπάρχουν μερικοί
από αυτούς που στέκονται εδώ, οι οποίοι δεν θα δοκιμάσουν θάνατον έως ότου
ίδουν να εγκαθιδρύεται εις τον κόσμον η Βασιλεία του Θεού.” Ιω. ιε 5: “Εγώ
είμαι η κληματαριά και σεις είστε τα κλήματα. Εκείνος που μένει ενσωματωμένος
εις εμέ και εγώ εις αυτόν, αυτός και μόνον φέρνει πολύν καρπόν. Διότι χωρίς
εμέ, χωρίς την σωτήριον χάριν μου και την ζωτικήν ενέργειάν μου δεν ημπορείτε
να κάνετε τίποτα το αγαθόν.” Ιω. ιη` 36: “Απήντησεν ο Ιησούς: η Βασιλεία μου
δεν προέρχεται από τον κόσμον τούτον. Εάν ήτο από τον κόσμον τούτον η Βασιλεία
μου, οι στρατιώται μου θα ανελάμβαναν αγώνα, δια να μην παραδοθώ εις τους
Ιουδαίους. Αλλά η δική μου βασιλική εξουσία δεν προέρχεται από τούτο εδώ τον
κόσμον ούτε στηρίζεται εις τη δύναμη των όπλων.” (Η Καινή Διαθήκη, Απόδοση υπό
Ι. Κολιτσάρα, έκδοση 4η, Αδελφότης Θεολόγων η «ΖΩΗ»)
20. Το “Πιστεύω εις έναν Θεόν, …ποιητήν (δημιουργό) ουρανού και γης, ορατών
τε πάντων και αοράτων” εμπλουτίζει τη σκέψη μας με νέες συμπαντικές διαστάσεις.
Με τη συνδρομή της απόλυτης σιωπής (πληρότητα της σιγής) αντιμετωπίζουμε το
Σύμπαν με έναν ελεύθερο νου να μεταμορφώνεται εκτός των άλλων και σε δέκτη μιας
μουσικής αρμονίας («η συμπαντική μουσική» κατά τον Πυθαγόρα 580 – 496 π.Χ), η
οποία θα φτάσει στην ψυχή και θα της διδάξει την αρετή. Ο Πλάτων ονόμαζε τη
μουσική ως την ομορφιά του Σύμπαντος. Σε ένα σύγχρονο παραλληλισμό σημειώνεται
ότι ο καθηγητής Γ. Κοντογιώργης αναφέρεται στην ομορφιά της λαϊκής μουσικής
δημιουργίας οικουμενικής διάστασης του φίλου του Μίκη Θεοδωράκη (βλέπετε και Γ.
Κοντογιώργης, Αφιέρωμα στο Μίκη Θεοδωράκη, 16/1/2019, Ιανός). Η Αρετή, κυρίως
της Αγάπης, κατά την Πατερική διδασκαλία, προετοιμάζει την ψυχή να γίνει
δεκτική στην ένωσή της με το Θεό. Η κβαντική βιολογία μελετά και κβαντικά
αποτελέσματα σε ζωντανά συστήματα. Ήδη έρευνες δείχνουν ότι δεν ήταν λάθος η
πίστη, όπως Ιω. ι` 34: “Tους απήντησεν ο Ιησούς: εις τον νόμον σας εκεί που
ομιλεί ο Θεός προς τους δικαστάς, δεν είναι γραμμένον, εγώ είπα είστε θεοί;” ή
Ιω. ιδ` 12: “Σας διαβεβαιώνω ότι εκείνος που πιστεύει εις εμέ θα κάμη, χάρις
εις αυτήν την πίστη του, τα μεγάλα και θαυμαστά έργα τα οποία εγώ κάνω και
ακόμη και μεγαλύτερα από αυτά (όπως είναι η θεραπεία της ψυχής από τη νόσον της
αμαρτίας και η ανάστασίς της εις ζωήν αιώνιον). Όλα δε αυτά με την χάριν που θα
πηγάζει από την σταυρικήν μου θυσίαν, διότι εγώ πηγαίνω τώρα με τον πατέραν
μου, αφού ετελείωσα το έργον μου επί της γης.” Το ιδανικό της προθανάτιας
σωτηρίας του ανθρώπου εξασφαλίζει τη δυνατότητα κατάκτησης της πνευματικής
ευδαιμονίας από τους χριστιανούς με την απόκτηση της νέας φύσης τους.
21. Η Ορθοδοξία, όπως ιδιαιτέρως εκφράστηκε από την εποχή του Βυζαντίου έως
σήμερα, δέχεται την άποψη ότι ο Θεός είναι νους, πνευματική ευδαιμονία και
αγάπη, και στη συνέχεια βούληση και δύναμη. Επί Βυζαντίου, δεν υφίστανται η
εξαρτημένη εργασία και η δουλοκτησία, ακόμη και ως οικονομικά ασύμφορες.
Ορισμένοι επιστήμονες υποστηρίζουν ότι το Βυζάντιο υπηρέτησε την προοδευμένη
ελληνική κουλτούρα, με συνέπεια και οι Βυζαντινοί να αυτοπροσδιορίζονται
Έλληνες (Γ. Κοντογιώργης, Το Βυζάντιο, η “Αρχαιότητα”, η Δύση, η Ανατολή και
εμείς, Διάλεξη 9/1/2018). Η Ορθοδοξία ονομάστηκε και Ελληνορθόδοξος
Χριστιανισμός, επειδή δέχτηκε την Ελληνική φιλοσοφική σκέψη, ιδιαιτέρως τον
Πλατωνικό ιδεαλισμό, π.χ. Σχολή της Αλεξανδρείας, Ομιλίες του Μεγάλου Βασιλείου
(330 – 1/1/379 μ.Χ.) εις την Εξαήμερον (Δημιουργία του Κόσμου), αφού είχαν
προηγηθεί οι καμπαλιστικές ιδεοληψίες των Παπών για τη διαμόρφωση της
συμπαντικής και φυσικής πραγματικότητας (η Γη κέντρο του Κόσμου). Η Καθολική
ερμηνεία και οι Προτεσταντικές ερμηνείες διατύπωσαν την άποψη ότι ο Θεός είναι
πρωτίστως βούληση και δύναμη και μετά πνεύμα και αγάπη. Η επικράτηση της πιο
πάνω άποψης οδήγησε και την εμφάνιση, στους χώρους τους, του πνεύματος της νέας
τεχνολογίας. Τέλος, με την απόκτηση από τους χριστιανούς των απαραίτητων αγαθών
και υπηρεσιών αντιμετωπίζεται η επίλυση των βιοτικών προβλημάτων τους. Το
τελευταίο το συνδράμει και η ασκούμενη κοινωνική πολιτική της Εκκλησίας (στο
Βυζάντιο ονομαζόταν φιλανθρωπία), για πληρέστερη οργάνωση της παρούσης
κοινωνίας, μέσα από διαρκείς αγώνες που τους διακρίνει η αρετή, η φρόνηση, η
αγάπη για τον πλησίον, η αγαθοεργία. Αυτό γίνεται με νέες συλλογικότητες που
είναι παρόμοιες με αυτές από τον Ελληνικό κόσμο, όπου το ατομικό εντάσσεται
μέσα στο συλλογικό (π.χ. της Εκκλησίας του Δήμου).
22. Εκείνο που διδάσκει η χριστιανική θεολογία για τη Βασιλεία του Θεού
στον ουρανό είναι και το ότι από εκεί έχουν εκδιωχθεί ο διάβολος (ο πεπτωκός
άγγελος) και η αμαρτία. Φυσικά, αυτή η Κοινωνία της Βασιλείας του Θεού, για την
οποία και προσεύχονται οι χριστιανοί να έλθει και επί της γης, δεν έχει τίποτε
κοινό με τις μέχρι σήμερα γνωστές πολιτικές κοινωνίες και με τα όσα συμβαίνουν
σε αυτές. Στο σημείο αυτό σημειώνεται ότι ο Χριστός επί της γης έζησε στην
πολιτική κοινωνία του Καίσαρος και, όπως προκύπτει από τις διηγήσεις της Αγίας
Γραφής, έχοντας να αντιμετωπίσει την αμαρτία του κόσμου και τον διάβολο,
προσευχόταν προς τον Πατέρα του.
23. Αλλά οι χριστιανοί έχουν να επιτελέσουν ακόμη ένα έργο. Πρέπει να
επιτύχουν την αλλαγή της φύσης τους, να ενδυθούν τον νέο (έσω) άνθρωπο, να
θεωθούν. Κατά τον Απολλώνιο Τυανέα, ο άνθρωπος μετέχει της θεϊκής ουσίας και
τελειοποιείται με την αρετή και τη σοφία. Μέχρι ότου έλθει η Ανάσταση, ο
άνθρωπος υιοθετεί όλη την αντίληψη της Αρχαίας Ελληνικής Φιλοσοφίας περί
διχασμού ψυχής και σώματος. Η θέωση (η απευθείας μετοχή στην άκτιστη ενέργεια
και δόξα του Θεού) του υποκειμενικού στοιχείου (κατά τους θεολόγους πρόκειται
περί της ψυχής του ανθρώπου μέσα στον οποίον κατοικεί ο Θεός) είναι η δεύτερη
προϋπόθεση που θέτει η θρησκεία στους χριστιανούς για την επίτευξη της πλήρους
ελευθερίας. Μεταξύ των Ελλήνων φιλοσόφων, ο Πυθαγόρας (580 – 496 π.Χ.) ομιλεί
περί της τριμέρειας της ψυχής. Κατά τον Ηράκλειτο (περίπου 544 – 484 π.Χ.), δεν
μπορούμε να βρούμε τα όρια της ψυχής: η ζωή συνεχίζεται για όλες τις ψυχές. Ο
Σωκράτης (469 – 399 π.Χ.), στον “Φαίδωνα”, σε διάλογο με τους μαθητές του την
τελευταία ημέρα της ζωής του, φέρεται να εκφράζει μία καθαρή πίστη στην
αθανασία της ψυχής. Ο Πλάτων πέρα από τον Φαίδωνα αναφέρεται στην αθανασία της
ψυχής και στα έργα του “Κρίτωνας” και “Γοργίας”. Ο ίδιος δέχεται, εκτός της
ατομικής ψυχής, και μία ψυχή του κόσμου (του σύμπαντος) που προέρχεται από την
προσωκρατική φιλοσοφία, ενώ η έννοια της ατομικής ψυχής εκκινεί από την ορφική
και πυθαγόρεια διδασκαλία (περί ψυχής βλέπετε επίσης Αριστοτέλης και Ερμής ο
Τρισμέγιστος στο έργο του “Ποιμάνδρης”). Κατά τον Καρλ Γιουνγκ (1875-1961),
υπάρχουν στοιχεία τα οποία δείχνουν ότι η ψυχή δεν είναι υποχρεωμένη να ζει
μέσα στον χώρο και στον χρόνο, . . . οπότε η ψυχή δεν υποβάλλεται στους νόμους
τους, και αυτό σημαίνει πρακτικά τη συνέχιση της ζωής. Αντιθέτως, κατά τον
Επίκουρο ο κόσμος αποτελείται από άτομα (atoms) και κενό (space). Από
συγκρουόμενα άτομα (atoms) δημιουργήθηκε το ανθρώπινο σώμα. Η ψυχή είναι
ελεύθερη πριν εισέλθει στο ανθρώπινο σώμα όπου δεσμεύεται. Η ψυχή αποτελείται
και αυτή από κάποια άτομα (atoms), είναι υλική (material) και μετά θάνατον
διαλύεται (βλ. Θεοδόσης Πελεγρίνης: Επίκουρος, ο Άνθρωπος φιλόσοφος, 10ο
Πανελλήνιο Συμπόσιο Επικούρειας Φιλοσοφίας, 8/2/2020 Κήπος Αθηνών).
24. Για τους Χριστιανούς η ψυχή (πνεύμα) έχει ιδιαίτερη ουσία και ενέργεια,
υπάρχει σε ολόκληρο το σώμα και το συνέχει. Ο Χριστιανισμός, ιδιαιτέρως η
Ορθοδοξία, προκειμένου να ενισχύσει τη δύναμη (ενέργεια) της ψυχής του ανθρώπου
για αλλαγή με φρόνηση πέρα από τη νόηση του ψεύτικου υλικού κόσμου, πρωτίστως
με μία διαρκή επαγρύπνηση και με έναν ήσυχο νου, γυμνό και ελεύθερο από κάθε
λογισμό, η Ορθοδοξία στρέφει τη ψυχή προς τη μέλλουσα κοινωνία. Η Ανάσταση
σώζει από το διχασμό μεταξύ ψυχής και σώματος τον άγνωστο ακόμη σε εμάς
άνθρωπο, δηλαδή τον εαυτό μας, τον υποδέχεται, ως μία βιωμένη και ανεξάρτητη
πλέον ενότητα, και τον οδηγεί προς την Ελευθερία της Θείας Κοινωνίας. Σε πολλά
χωρία της Αγίας Γραφής και των Αγίων Πατέρων υπάρχει επίσης η ταύτιση μεταξύ
νου (mind) και καρδιάς (heart). Νους και καρδιά ταυτίζονται αφού στο νου
κατοικεί ο Χριστός. Επίσης, ο νους σε πολλά χωρία της Αγίας Γραφής ταυτίζεται
με τη διάνοια (intellect) και τη λογική (reason) (βλέπετε Ιερωθέου Βλάχου, Μητροπολίτη
Ναυπάκτου, Σχέση μεταξύ νοός (mind), καρδίας και διανοίας, 3η έκδ. Λειβαδειά,
1989). Ο δρόμος που πρέπει να ακολουθήσουν οι άνθρωποι είναι αυτός της
Φιλοκαλίας, δηλαδή η πλήρης και λεπτομερής γνώση της αδιάκοπης εσωτερικής
προσευχής, προσευχή της καρδιάς μέσα στις Μονές αλλά και στις Πόλεις Βλέπετε
σχετικά περί της Φιλοκαλίας στους εκδοτικούς οίκους Αστήρ, Αρμός, Το Περιβόλι
της Παναγίας, Σύλλογος Ορθοδόξου Ιεραποστολικής Δράσεως O Μέγας Βασίλειος,
Απολύτρωση, Ζωή κ.ά. Ο διαλογισμός (meditation) και η θεωρία ή μελέτη ή σκέψη
(contemplation) έχουν τη θέση της προσευχής σε άλλες θρησκείες, αιρέσεις,
ομολογίες. Η σωτηρία για τους Χριστιανούς συνίσταται στην απομάκρυνσή τους από
κάθε αμαρτία με την έλευση της Θείας Κοινωνίας. Πατέρες της Ορθόδοξης Χριστιανικής
Εκκλησίας δέχονται, ότι η έλευση της Βασιλείας του Θεού (της Θείας Κοινωνίας)
δηλώνει τη μέθεξη των ανθρώπων στην άκτιστη δόξα και χάρη του Θεού (Ι. Σ.
Ρωμανίδου, «Δογματική και Συμβολική Θεολογία», Τόμος Α`, Έκδ.4η, Εκδόσεις
Πουρνάρας Θεσσαλονίκη, σελ. 184).
25. Ποία έκφραση θα λάβουν η αλλαγή της φύσης των χριστιανών και η Βασιλεία
του Θεού “και επί της γης”, που αποτελούν τις δύο προϋποθέσεις για να επιτύχουν
οι χριστιανοί την ελευθερία τους; Δηλαδή την απόλυτα ελεύθερη διαχείριση
(Αυτοδιαχείριση); Δηλαδή την αθανασία του νέου εαυτού τους σε μία Θεία Κοινωνία
και στην αιωνιότητα της Βασιλείας του Θεού;
Ο ΜΑΡΞΙΣΜΟΣ
26. Ο δημιουργός της θεωρίας που φέρει το όνομά του, ο Κάρολος Μαρξ, υπήρξε
κυρίως σοσιαλιστής, οικονομολόγος, κοινωνιολόγος, δημοσιογράφος και φιλόσοφος.
Σπούδασε στα πανεπιστήμια της Βόννης και του Βερολίνου όπου ήρθε σε επαφή με
ομάδα επιστημόνων που ακολουθούσαν τη φιλοσοφία του Γκέοργκ Χέγκελ (27/8/1770 –
14/11/1831). Η κριτική της φιλοσοφίας του Χέγκελ τον οδήγησε στη διατύπωση
ριζοσπαστικών ιδεών που του στέρησαν μια πανεπιστημιακή σταδιοδρομία. Η
διδακτορική διατριβή του είχε θέμα “Διαφορά της Δημοκρίτειας και Επικούρειας
Φυσικής Φιλοσοφίας.” Ο Μαρξ παρουσίασε έναν πρακτικό τρόπο κριτικής,
συμβάλλοντας στην επιστήμη με την κατάθεση ενός ολοκληρωμένου συστήματος για
την ερμηνεία και την εκμετάλλευση της κοινωνικής ζωής των εργατών από τον
καπιταλισμό. Θεωρεί ότι οι τεχνικοοικονομικοί παράγοντες δημιουργούν αντίπαλα
κοινωνικά στρώματα. Επίσης, για ορισμένους επιστήμονες, θεωρεί ως κινητήρια
δύναμη της Ιστορίας τον οικονομικό παράγοντα. Οι βουλήσεις των ατόμων, η
ανθεκτικότητα των θεσμών, η επιστημονική πρόοδος κ.ά. δεν υπολογίζονται ως
συντελεστές σταθερών και ομαλών κοινωνικών αλλαγών. Όμως, μετά το θάνατο του
Μαρξ (14/3/1883), το 1890 ο Ένγκελς θα παραδεχτεί σε απαντητικές επιστολές του
ότι δημιουργήθηκε η εντύπωση πως είχαν υπερβάλει ο Μαρξ και ο ίδιος αλλά ποτέ
δεν εννοούσαν ότι ο οικονομικός παράγοντας ήταν ο μοναδικός καθοριστικός
παράγοντας της ιστορίας (βλέπετε Απαντητικές Επιστολές προς J. Bloch, London,
Sept.21 1890, προς Hans Starkenburg, London, Jan 25, 1894, Προς F. Mehring,
July 14, 1893, εις: A Handbook of Socialist Thought ed. Irw. Howe, London, V.
Gollancz Ltd 1972, pp. 153-160). Ο Μαρξ ακολουθεί τη θέση της Γερμανικής Σχολής
για σταδιακή εξέλιξη της κοινωνικής ζωής, υποστηρίζοντας στην πάλη των κλάσεων
της εποχής του, την εργατική κλάση. Γνωρίζουμε για το Μαρξ στοιχεία που είναι
κατασκευασμένα, άλλα που αρχικά αποκρύβησαν και ότι ο ίδιος διατύπωσε
υποχωρήσεις από προηγούμενες θέσεις του. Βρέθηκε άγνωστη επιστολή του Μαρξ όπου
αυτός προτρέπει να υποστηριχτεί το Merge (1881), ρωσική αγροτική κοινότητα, ως παράδειγμα ανασύνταξης της
ρωσικής κοινωνίας. Πάντως όλα τα ανωτέρω βρίσκονται σε αντίθεση με τη θέση της
Αμερικανικής Σχολής (Schumpeter) για την εξέλιξη των
κοινωνιών, η οποία υποστηρίζει τον καπιταλισμό και ότι αυτός γίνεται κατανοητός
μόνον ως μία κυκλικώς εξελισσόμενη λειτουργία συνεχούς καινοτομίας και
δημιουργικής καταστροφής. Επίσης, διακρίνεται και η άποψη ότι την εκμετάλλευση
προκαλεί ο κάτοχος της ιδιοκτησίας των αρμών της εξουσίας του συστήματος και
όχι το κεφάλαιο (π.χ. πώς θα μπορούσε ο Έγκελς;).
27. Στις προβιομηχανικές κοινωνίες μια οικονομική σχέση αποτελεί μια
κοινωνική σχέση ανάμεσα σε άτομα. Στις βιομηχανικές κοινωνίες η οικονομική
σχέση μεταβάλλεται. Το εργοστάσιο διαφοροποιεί την κοινωνική σχέση που έχουν οι
απασχολούμενοι με την εργασία τους. Στον καπιταλισμό (αστική κοινωνία), η
τεχνολογία του εργοστασίου και η εξειδίκευση των εργασιών κάνουν τους εργάτες
να αισθάνονται αδύναμοι, αλλοτριωμένοι και εξαρτημένοι από τη μηχανή. Αλλά οι
καπιταλιστικές κοινωνίες εξελίσσονται συνεχώς. Η αστική κλάση μεταμορφώθηκε
τελευταία με νέα μορφή την επιχείρηση, με έντονο το στοιχείο του επιχειρηματία
και υποχώρηση του αστού ιδιοκτήτη παραγωγής, με παράλληλη εμφάνιση του μετόχου
στο κεφάλαιο των επιχειρήσεων, και στη συνέχεια με τη μεταμόρφωση των
επιχειρήσεων σε σύγχρονες μορφές, με τις οποίες διασυνδέονται κυβερνήσεις
κρατών. Η παγκοσμιοποίηση και τα ποικίλα διαδίκτυα φωτογραφίζουν “φάσεις” της
βιομηχανικής επανάστασης και την εποχή της πληροφορίας, αλλιώς, την εποχή της
τεχνητής νοημοσύνης (4η Βιομηχανική Επανάσταση). Αισιόδοξοι επιστήμονες
υποστηρίζουν ότι η νέα εποχή θα αλλάξει όλες τις σχέσεις των ανθρώπων, κάνοντας
περισσότερο απαραίτητες τις ανθρωπιστικές (ιδιαιτέρως τις βιοηθικές) αξίες,
στις νέες εξελίξεις. Η εποχή της πληροφορίας (της τεχνητής νοημοσύνης)
προβλέπεται ότι θα επαναπροσδιορίσει τις σχέσεις των ανθρώπων με τις μηχανές.
Θα δημιουργηθούν σχέσεις εγκεφαλικών λειτουργιών με τις κβαντικές ιδιότητες,
τους κβαντικούς υπολογιστές, την κβαντική πληροφορία. Το 1999, ο καθηγητής και
ακαδημαϊκός Δ. Νανόπουλος υποστηρίζει ότι αναγνωρίζουμε κβαντικούς μηχανισμούς
που πιθανώς παίζουν πρωταρχικό ρόλο στη λειτουργία του εγκεφάλου.
28. Μέσα παραγωγής θεωρούνται η γη, η εργασία, το κεφάλαιο και η επιστήμη
(π.χ. χημικά λιπάσματα, φάρμακα, μηχανισμοί). Σήμερα, όλο και περισσότεροι
θεωρούν ότι υγιής κοινωνία είναι εκείνη, η οποία ωθεί τη νέα τεχνολογία να
στρέψει την ενεργή γνώση, η οποία προετοιμάζει παντού σαρωτικές αλλαγές, προς
μία κοινή συνείδηση όλης της ανθρωπότητας με στόχο την ανάπτυξη του ανθρώπου
και νέα μέσα παραγωγής. Βασική προϋπόθεση είναι η πρόοδος των κύριων
πολιτισμικών πυλώνων της κοινωνίας (Θρησκεία, Επιστήμες, Πολιτικό Σύστημα) στο
υψηλότερο επίπεδο, όπου έχει ξεφύγει σήμερα η οικονομία, και στη συνέχεια η
περαιτέρω ισόρροπη ανάπτυξη όλων τους. Η τεχνολογία της πληροφορίας θα γίνει
τότε τεχνολογία συστήματος, δηλαδή θα λειτουργεί για τη συγκρότηση της
κοινωνίας ως σύστημα. Κατά τον Μαρξ, ο καπιταλισμός περιέχει τους σπόρους της
ίδιας της καταστροφής του. Η αυξανόμενη φτώχεια των μαζών, η συγκέντρωση του
κεφαλαίου στα χέρια ολίγων φορέων, η εμφάνιση κρίσεων με όλο και μεγαλύτερες
περιόδους ύφεσης – ανάκαμψης είναι εικόνες αλλαγής της καπιταλιστικής
οικονομίας. Η μαρξιστική πρόταση εξόδου από την κρίση είναι ένα σοσιαλιστικό
σύστημα οργάνωσης της κοινωνίας με ρίζες εις την αρχαία ελληνική φιλοσοφία
(ιδιαιτέρως εις την Επικούρεια φιλοσοφία), όπου κυριαρχεί η συλλογική
ανιδιοτελής δημιουργία και επιζητείται η κατάσταση που απουσιάζει ο πόνος από
το σώμα και η ταραχή από την ψυχή των ανθρώπων (βλέπετε και Έλλη Παπά, Αρχαίοι
Έλληνες Συγγραφείς στο Κεφάλαιο (Capital) του Μαρξ, Β` Έκδοση, Εκδόσεις Άγρα,
2007). Η μετάβαση στο σοσιαλιστικό σύστημα γίνεται με τις κοινωνικοποιήσεις και
μόνον, ασχέτως με τον τρόπο που αυτές εμφανίζονται. Για ορισμένους μαρξιστές
επιστήμονες αυτή η μετάβαση μπορεί να επιτευχθεί με φιλελεύθερες διαδικασίες,
π.χ. η Κομμούνα της Πόλης του Παρισιού ξεκίνησε στις 18/3/1871 έχοντας μία
60μελή Κεντρική Επιτροπή Συμβούλων από εργάτες, εμπόρους, συγγραφείς κ.ά.,
λειτούργησε φιλελεύθερα και τα μέλη της ελάμβαναν αποφάσεις από κοινού,
συναινετικά, όπως οι Έλληνες στις συσσωματώσεις τους. Κατά τον Μαρξ, “Η
Κομμούνα δεν καταργεί την ταξική πάλη, αλλά είναι το ορθολογικό μέσο δια του
οποίου αυτή η ταξική πάλη μπορεί να διατρέξει τις διάφορες φάσεις της με τον
πιο ορθολογικό και ανθρώπινο τρόπο.” (Καρλ Μαρξ, Πρώτο Προσχέδιο στον Εμφύλιο
Πόλεμο στη Γαλλία, μετάφραση Σ.Κ. σύμφωνα με MEGA, Τόμος 1, σελ. 58-59). Ο πιο
ορθολογικός και ανθρώπινος τρόπος πρωτίστως λαμβάνει υπ΄ όψιν το περιβάλλον και
τις ποικίλες αλληλεξαρτήσεις και προϋποθέτει απαραιτήτως μία πιο ώριμη και
ενάρετη ανθρώπινη φύση με στόχο την προσέγγιση της ευημερίας και της ελευθερίας
των ανθρώπων (με φορέα βασικό την εργατική κλάση), όσο αυτό είναι δυνατόν στην
πολιτική κοινωνία.
29. Οι άνθρωποι επιθυμούν μια τεχνολογία φιλική που θα τους επιτρέπει να
παραμένουν άνθρωποι. Διεκδικούν το αίτημα της ευζωίας και παράλληλα
διαπιστώνουν ότι χωρίς καρδιά δεν υπάρχει ούτε αγάπη, ούτε πίστη, ούτε φιλία. Η
καρδιά βοηθάει να κατανοήσουμε την πραγματικότητα με καθολικό τρόπο και έχει το
κλειδί για την ένωση των ανθρώπινων κοινωνιών και την επίτευξη της παγκόσμιας
ειρήνης. Επιστήμονες δέχονται ότι η καρδιά, έχει τη δική της νοημοσύνη
(intelligence). Είναι ανώτερη από τον εγκέφαλο και λειτουργεί όπως εκείνος αλλά
και αντίθετα από εκείνον. Για ορισμένους ορθολογιστές το μυαλό (brain) είναι το
κλειδί για να μένουμε μακριά από προβλήματα ενώ ο νους (mind) υπολογίζει ό,τι
είναι πιο αποδοτικό και πιθανότατα ασφαλέστερο για τον άνθρωπο και συνεργάζεται
με την καρδιά. Τα αισθήματά μας μας βοηθούν να κατανοήσουμε τον κόσμο πέρα από
τη λογική, αλλά και τις πνευματικές και ανθρωπιστικές αξίες του εαυτού μας.
Αλλά η τεχνολογία σήμερα προσπαθεί να αντικαταστήσει όσα έχουν σχέση με την καρδιά,
το συναίσθημα, την εμπειρία, το στοχασμό (reflection), τη φαντασία
(imagination), την αμφιβολία (doubt) και τη νοημοσύνη (της καρδιάς). Πάντως
αποτελέσματα ευνοϊκά για τον άνθρωπο λέγεται ότι θα έχουμε όταν ο ανθρωπισμός
και η τεχνολογία συνυπάρξουν. Η τεχνολογία έχει να κάνει με την έρευνα και ο
ανθρωπισμός με την καλλιέργεια του πνεύματος (spiritual cultivation). Έρευνα
και καλλιέργεια του πνεύματος πρέπει να συμβαδίζουν. Εάν χάσουμε τον ανθρωπισμό
μας, η τεχνική μπορεί να γίνει εχθρός του ανθρώπου. Το σοσιαλιστικό σύστημα
εκφράζει τη μεταβατική περίοδο κατά την οποία οι καπιταλιστικοί θεσμοί
διαλύονται και τη θέση τους καταλαμβάνουν οι κοινωνικοποιήσεις. Με τους νέους
θεσμούς, τους οποίους δημιουργεί μόνη της η κοινωνία, και οι οποίοι
αντιστοιχούν και συνδυάζονται απόλυτα με τις αξίες και τη νέα μορφή της, έχουμε
περισσότερες ελευθερίες, προοδεύουν οι επιστήμες, οδηγούμαστε προς την ευτυχία
και ικανοποιούνται καλύτερα οι ανάγκες των ανθρώπων. Όλα αυτά συμβαίνουν μέχρι
την αντικατάσταση και του τελευταίου θεσμού, που φαίνεται να είναι το
καπιταλιστικό κράτος, από μια νέα κοινωνική συλλογικότητα, η οποία αναλαμβάνει
όλες τις εξουσίες του κράτους. Η τεχνητή νοημοσύνη, διαφορετική από την
ανθρώπινη, πρωτοστατεί στη νοηματοδότηση της ζωής του ανθρώπου και του
ελεύθερου χρόνου που δημιουργεί. Οι άνθρωποι απολαμβάνουν πλέον την ευδαίμονα
ζωή (η οποία συνεπάγεται μείωση του πόνου, κατασίγαση της ανησυχίας και της
ταραχής και γαλήνευση της ψυχής, η οποία παραμένει πλέον σταθερή και ήρεμη) και
είναι έτοιμοι πλέον να εισέλθουν πλέον στο Βασίλειο της ελευθερίας.
30. Κατά τον Μαρξ, “Το βασίλειο της ελευθερίας αρχίζει στην πραγματικότητα
εκεί που παύει η εργασία να υπαγορεύεται από ανάγκη και από εξωτερική
σκοπιμότητα. Βρίσκεται επομένως από αυτή τη φύση του πράγματος πέρα από τη
σφαίρα της καθεαυτό υλικής παραγωγής. Όπως ο πρωτόγονος άνθρωπος οφείλει να
παλεύει με τη φύση για να ικανοποιεί τις ανάγκες του, για να συντηρεί και να
αναπαράγει τη ζωή του, το ίδιο οφείλει να κάνει και ο πολιτισμένος άνθρωπος,
και οφείλει να το κάνει αυτό σε όλες τις κοινωνικές μορφές και τις συνθήκες
οποιουδήποτε τρόπου παραγωγής.” (Καρλ Μαρξ, Το Κεφάλαιο, Τομ. Γ¨, ο.π.σ. 1007).
Επίσης, “. . . Οι λεγόμενες σχέσεις διανομής ανταποκρίνονται σε ιστορικά
καθορισμένες, ειδικά κοινωνικές μορφές του προτσές παραγωγής και στις σχέσεις,
στις οποίες έρχονται οι άνθρωποι μεταξύ τους στο προτσές αναπαραγωγής της
ανθρώπινης ζωής τους, και πηγάζουν από αυτές τις μορφές και σχέσεις. Ο
ιστορικός χαρακτήρας αυτών των σχέσεων διανομής είναι ο ιστορικός χαρακτήρας
των σχέσεων παραγωγής, από τις οποίες εκφράζουν μία μόνο πλευρά. Η
κεφαλαιοκρατική διανομή είναι διαφορετική από τις μορφές διανομής που πηγάζουν
από άλλους τρόπους παραγωγής, και κάθε μορφή διανομής εξαφανίζεται, όταν
εξαφανίζεται η συγκεκριμένη μορφή της παραγωγής, από την οποία προέκυψε και
στην οποία ανταποκρίνεται.” (Καρλ Μαρξ, Το Κεφάλαιο, Τομ. Γ΄, ό.π.σ. 108). Ήδη
η Ελληνική κοινωνία σε πολλές περιόδους της Αρχαιότητας, όπως και κατά την
εποχή του Βυζαντίου και της Τουρκοκρατίας, είχε αναπτύξει ποικίλες μορφές
τρόπου παραγωγής (όπως π.χ. η Κοινή Συντροφιά στα Αμπελάκια), αλλά όχι στη
μισθωτή εργασία (βλέπετε και Γιώργος Κοντογιώργης, καθηγητής Πολιτικής
Επιστήμης Παντείου Πανεπιστημίου, όπως υποστηρίζει στο γραπτό και προφορικό
λόγο του). Ο συσσυγραφέας του παρόντος κειμένου έχει χαρακτηρίσει την Κοινή
Συντροφιά στα Αμπελάκια και τις λοιπές συσσωματώσεις των Ελλήνων ως μορφές
συλλογικού εμποροκρατισμού, προτείνοντας μια τρίτη λύση στη διαμάχη των
διεκδικητών τους (φιλελεύθεροι και σοσιαλιστές), θεωρώντας τις συσσωματώσεις οι
φιλελεύθεροι σαν εταιρείες και οι σοσιαλιστές σαν συνεταιρισμούς. (Βλέπετε
Αφιέρωμα στον Κωνσταντίνο Βαβούσκο, καθηγητή Νομικής του ΑΠΘ, τομ. Δ΄, σελ. 462
– 484, εκδ. Σάκκουλα, Θεσσαλονίκη 1991). Πάντως, οι υψηλού επιπέδου τρόποι
παραγωγής και διανομής, με βάση νομισματικό σύστημα, στηριγμένοι στην Ελληνική
γλώσσα, στην Ορθοδοξία και στην επιχειρηματικότητα, “εξαφανίστηκαν” με τη
δημιουργία του νέου Ελληνικού κράτους, το οποίο όφειλε (!) να ακολουθήσει
Ευρωπαϊκά πρότυπα της εποχής. Τα Ευρωπαϊκά πρότυπα παραγωγής και διανομής
ανήκουν στον κεφαλαιοκρατικό τρόπο, ο οποίος και σήμερα ακόμη δεν έφτασε το
επίπεδο του Ελληνικού τρόπου εκείνης της εποχής. Εδώ ας σημειωθεί η δημιουργία
και η λειτουργία των ελβετικών καντονίων από τον Ιωάννη Καποδίστρια και η
δολοφονία του στην Ελλάδα (27.9.1831) όταν λίγο αργότερα έγινε Κυβερνήτης της.
31. Ο Φρίντριχ Ένγκελς (1820 – 1895), που μαζί με τον πολύ στενό φίλο του,
Μαρξ, επεξεργάστηκαν τη θεωρία του επιστημονικού κομμουνισμού, του διαλεκτικού
υλισμού, και βοήθησε στη συγγραφή του Κομμουνιστικού Μανιφέστου, μετά το θάνατο
του Μαρξ (1883) επιμελήθηκε την έκδοση του Β΄ τόμου (1883) και του ημιτελούς Γ΄
τόμου του Κεφαλαίου (1894). Η οικογένειά του είχε μεγάλη περιουσία και
βιομηχανία κλωστοϋφαντουργίας σε Γερμανία και Αγγλία. Την ίδια περίοδο η Πόλις
των Αμπελακιωτών αριθμούσε περίπου 6.000 κατοίκους το 1781 και περίπου 4.000 το
1800 (συγκριτικά ο Βόλος είχε περίπου 3.000 κατοίκους κατά τον Felix Beaujour,
Γάλλο Πρόξενο στη Θεσσαλονίκη). Η Κοινή Συντροφιά τους είχε αναπτύξει
βιοτεχνική παραγωγή και τη βαφή βαμβακερών νημάτων, με κόκκινο κυρίως χρώμα,
εξαιρετικής ποιότητας και ανεξίτηλα, με υποκαταστήματα σε πόλεις της Γερμανίας
(Λειψία, Δρέσδη, Αμβούργο), της Αυστρίας (Βιέννη, Τεργέστη), της Ολλανδίας
(Άμστερνταμ), της Γαλλίας (Λυών), της Αγγλίας (Λονδίνο), όπως και σε πόλεις
άλλων χωρών. Μέσα στην Κοινή Συντροφιά προβλεπόταν η ανταμοιβή της
δραστηριότητας και της προκοπής του συντρόφου που συντελούσε στην παραπέρα
ανάπτυξη του πνεύματος της συνεργασίας και της αλληλεγγύης. Τα κέρδη της
Συντροφιάς διανέμονταν και στους απλούς εργάτες και στα έξοδα περιλαμβάνονταν
όλοι οι φόροι στο τουρκικό δημόσιο, μισθοί, ημερομίσθια, έξοδα για τη συντήρηση
εκκλησιών, σχολείων, δρόμων, για οικονομική βοήθεια στους φτωχούς και τις
χήρες, τα ορφανά και άλλα. (βλέπετε Felix Beaujour, Tableau de Commerce de la Grece,
1787-1797, Tome 1ere, Α Paris,
1800, μετ. Ε. Γαρίδη, εκδ. Αφών Τολίδη, Αθήνα, 1974).
32. Οι ποικίλες κοινωνικές δραστηριότητες και τακτικές, που είχαν αναπτύξει
οι συσσωματώσεις των Ελλήνων και αφορούσαν, ιδιαιτέρως, τρόπους αμοιβής και
διανομής των εσόδων τους, ήταν γνωστές σε προοδευτικούς βιομηχάνους και
εμπόρους της αλλοδαπής, όπως ήταν η οικογένεια Ένγκελς και πριν από τη γέννηση
του πρωτότοκου Φρίντριχ. Αυτός επηρεάστηκε και από τα εξής: τις διηγήσεις της
οικογένειάς του και την καλή συμπεριφορά της έναντι των εργατών, την αποφυγή
της παιδικής εργασίας και τις εμπειρίες συναναστροφής με την εργατική κλάση. Η
πνευματική συγκρότηση και οι μελέτες του Ένγκελς αλληλοεπιδρούν με τις γνώσεις
για την αρχαία ελληνική φιλοσοφία και τις μελέτες του Μαρξ και καταγράφονται
στα μοναδικά έργα τους και στην πολύ στενή και πλούσια αλληλογραφία που
κρατούσαν μεταξύ τους. Επίσης, παρατηρούμε, και στην κοινωνική συμπεριφορά
τους, την υιοθέτηση στοιχείων τα οποία απαντάμε στον προοδευτικό Ελληνικό τρόπο
σκέψης και δράσης (π.χ. Κήπος του Επικούρου, Κοινές Συντροφιές), ελάχιστα
γνωστού στην Ευρώπη. Μετά από μία ταραχώδη περίοδο, η Ευρώπη μεταβαίνει πλέον
από την παραδοσιακή διακυβέρνηση της φεουδαρχικής δουλοκτητικής κοινωνίας στην
απολυταρχία του 17ου και 18ου αιώνα. Για τους μεταρρυθμιστές της εποχής είναι
ευπρόσδεκτη κάθε γνώση, (πολιτιστικά ανώτερη της δικής τους), που αρχίζει να
επηρεάζει θετικά θέματα της επιχείρησης, όπως το εργασιακό, και σχετικά με τη
λειτουργία και οργάνωση της πόλης τους. Σήμερα πλέον, οι καπιταλιστικές
κοινωνίες σε κάποιες περιπτώσεις επιτρέπουν στην τεχνολογία να αλλάζει τη σχέση
εργασίας και εργοδοσίας, και την ίδια τη λογική της εργασίας σε έργο. Η
κατανομή του προϊόντος που παράγεται, χωρίς την παραδοσιακή συμμετοχή του
εργάτη (π.χ. εργαζόμενος από το σπίτι και οι ψηφιακοί νομάδες-digital nomads),
θα αρχίσει να γίνεται με συλλογικό τρόπο από τους νέους θεσμούς της κοινωνίας.
Για ορισμένους επιστήμονες ο Δυτικός Πολιτισμός πρέπει να στηρίζεται πλέον στις
ανθρωπιστικές αρχές του που πηγάζουν από την Αρχαία Ελληνική διανόηση,
ξεχνώντας το φεουδαρχικό και απολυταρχικό παρελθόν του.
33. “Με την ανάπτυξη του ανθρώπου διευρύνεται το βασίλειο αυτό της φυσικής
αναγκαιότητας, γιατί αυξάνονται οι ανάγκες του. Ταυτόχρονα όμως διευρύνονται οι
παραγωγικές δυνάμεις που ικανοποιούν τις ανάγκες αυτές. Η ελευθερία στον τομέα
αυτόν μπορεί να συνίσταται μόνο στο ότι ο κοινωνικός άνθρωπος, οι
συνεταιρισμένοι παραγωγοί θα ρυθμίζουν ορθολογικά αυτή τους την ανταλλαγή της
ύλης με τη φύση, θα την υποτάσσουν στον κοινό έλεγχο από μέρους τους, αντί να
κυριαρχούνται από αυτήν σαν από μια τυφλή δύναμη, όταν θα την πραγματοποιούν με
τη μικρότερη δυνατή δαπάνη δυνάμεων και κάτω από όρους αντάξιους και
ταιριαστούς προς την ανθρώπινη φύση τους.” (ό.π.σ. 1007). Ο Επίκουρος (341 –
279 π.Χ.), φιλόσοφος της ατομικής θεωρίας (atomic theory), τον οποίο είχε
μελετήσει ο Μαρξ πολύ καλά, είναι που παρατήρησε από τους πρώτους τη φύση των
ανθρώπων, που έχει στόχο την επίτευξη της ηρεμίας και της ευδαιμονίας. Κατά τον
Χρήστο Γιαπιτζάκη (Καθηγητής Ιατρικής του ΕΚΠΑ σε ομιλία στις 4/8/2015), “ο
Επίκουρος έδωσε έμφαση στο γεγονός ότι οι βασικές ανάγκες των ανθρώπων
οφείλονται στα ένστικτα, θεμελίωσε τον σκοπό της ανθρώπινης ζωής σε
συναισθηματική βάση και αναγνώρισε τη φρόνηση ως τον ανώτατο ρυθμιστή της
επιλογής και της ικανοποίησης των φυσικών αναγκών, αλλά και της διατήρησης της
συναισθηματικής ισορροπίας μέσω της αρετής και της φιλίας.” Γενικώς, οι
Επικούρειοι εφάρμοσαν τη συλλογικότητα. Ο «κήπος του Επικούρου» είχε
ελεύθερους, γυναίκες, «δούλους», με όλους να θεωρούνται ισότιμοι στο
δημοκρατικό περιβάλλον τους και να στηρίζονται στην εμπιστοσύνη που είχαν
μεταξύ τους.
34. Στη σοσιαλιστική κοινωνία, οι κοινωνικοί άνθρωποι θα εξακολουθούν να
παράγουν με την περιορισμένη ακόμη ελευθερία τους. Οι αξίες της κοινωνίας, στην
εξελιγμένη βαθμίδα που ευρίσκεται και το ίδιο αποδεκτές από τα μέλη της,
αποτρέπουν την πολιτισμική εκτροπή από τυχόν μέρος ορισμένων που θα είχαν στόχο
την απληστία, τη μωροφιλοδοξία, τον ωφελιμισμό. Ήδη η κοινωνία, όσο ωριμάζει,
επιτρέπει σε όλα τα μέλη της όλο και περισσότερο και με καλύτερους όρους να
συμπράττουν. Ο Αριστοτέλης (384 – 322 π.Χ.), στον οποίον πολύ συχνά παραπέμπουν
ο Μαρξ και ο ΄Ενγκελς στα έργα τους και χαρακτηρίζεται “λαμπρή διάνοια”, γράφει
ότι ο ηθικός προβληματισμός των ανθρώπων περί του πρακτέου στηρίζεται επί των
αρετών της φρονήσεως και του ήθους, οι οποίες διαμορφώνονται ελευθέρως και
αβιάστως από τις αξίες οι οποίες ισχύουν εις την κοινωνία. Ως παράδειγμα θα
μπορούσε να αναφερθεί ότι μία συλλογικότητα ιατρών παράγει σε εργαστήριο το
φάρμακο για την ίαση από μία νόσο. Η συλλογικότητά τους προσκαλεί μία
συλλογικότητα εργατών, επιστημόνων, μηχανικών για να κατασκευάσουν ένα μηχάνημα
ρομπότ το οποίο θα εξετάζει τον πάσχοντα, θα του χορηγεί την κατάλληλη δόση και
θα τον θεραπεύει. Τις έννοιες εργαστήριο (π.χ. επένδυση εκατομμυρίων στη
Silicon Valley), φάρμακο (π.χ. παρέμβαση με στόχο τη λειτουργία του ανθρώπου),
ίαση (π.χ. επαναφορά ή αναβάθμιση ανθρώπινης λειτουργίας), νόσος (π.χ. το γήρας
του ανθρώπου), όπως και άλλες θα τις ορίζει κάθε φορά η επιστήμη καθώς αυτή
εξελίσσεται. Το όνειρο του Αριστοτέλη, όπου τα αυτόματα του Δαίδαλου και οι
τρίποδες του Ήφαιστου μπαίνουν στην παραγωγή, με τρόπο που και ο Μαρξ
υποστηρίζει σε μια προοδευμένη και όχι εκμεταλλευτική κοινωνία,
πραγματοποιείται. Ωστόσο, όσο και να μεταλλάσσεται ο κοινωνισμός, να
τακτοποιείται (;) ο πλεονάζων πληθυσμός με τη βοήθεια και της τεχνολογίας
(βλέπετε Jeremy Rifkin, Το τέλος της εργασίας και το μέλλον της, εκδ. Νέα
Σύνορα 1996, Yuval Noah Harari, Sapiens, Μία σύντομη ιστορία του ανθρώπου, εκδ.
Πολιτεία, 2014 και Homo Deus, Μία σύντομη ιστορία του μέλλοντος, 2016, εκδ.
Πολιτεία) και η φρόνηση να προσπαθεί να στηρίζει όσο μπορεί την ανθρώπινη φύση,
αυτό παραμένει πάντα ένα βασίλειο της ανάγκης: “Πέρα από αυτό, αρχίζει η
ανάπτυξη των δυνάμεων του ανθρώπου, σαν αυτός καθεαυτός σκοπός, το πραγματικό
Βασίλειο της Ελευθερίας που μπορεί όμως να ακμάσει μόνο πάνω στη βάση εκείνου
του Βασιλείου της Ανάγκης. Ο βασικός όρος είναι η συντόμευση της εργάσιμης
ημέρας.” (Μαρξ, Το Κεφάλαιο, Τόμος Γ΄, ό.π.σ. 1007-8). Η Επικούρεια σκέψη του
Μαρξ για την Εργασία ως συντελεστή της ευτυχίας του ανθρώπου στο δρόμο προς την
αυτοδιαχείριση βρίσκει στην πιο πάνω θέση του την καλύτερη γραπτή έκφρασή της.
Ο Μαρξ ουσιαστικά είναι υπέρ κάποιας ανάπαυσης (rest) ή αργίας η οποία
θεωρείται από πολλούς απαραίτητη για να υπάρξει η πραγματική ανάπτυξη των
δυνάμεων του ανθρώπου. Επίσης, ο Μαρξ δείχνει να συνδέει την εργασία με την
ελευθερία και δευτερευόντως με την οικονομία. Το Βασίλειο της ελευθερίας
βρίσκεται πέρα από τη σφαίρα της υλικής παραγωγής και όταν η εργασία, ως μία
νέα μορφή ασχολίας παύει να υπαγορεύεται από ανάγκη και εξωτερική σκοπιμότητα.
35. Όσο το προτσές εργασίας είναι ένας απλός τρόπος εργασίας ανάμεσα στον
άνθρωπο και στη φύση, μένουν κοινά για όλες τις κοινωνικές μορφές ανάπτυξης τα
απλά του στοιχεία. Όμως, κάθε δοσμένη ιστορική μορφή αυτού του προτσές
αναπτύσσει παραπέρα τις υλικές βάσεις και τις κοινωνικές μορφές του. Όταν φτάσει
σε μιαν ορισμένη βαθμίδα της ωριμότητας, αποβάλλεται η δοσμένη ιστορική μορφή
και κάνει τόπο σε μια ανώτερη. Ότι έφτασε η ώρα μιας τέτοιας κρίσης φαίνεται
από τη στιγμή που αποχτούν εύρος και βάθος η αντίφαση και η αντίθεση ανάμεσα
στις σχέσεις διανομής – επομένως και της καθορισμένης ιστορικής μορφής των
αντίστοιχων σ΄ αυτές σχέσεων παραγωγής – από τη μια μεριά, και στις παραγωγικές
δυνάμεις, την ικανότητα παραγωγής και την ανάπτυξη των συντελεστών της, από την
άλλη μεριά. Τότε επέρχεται μια σύγκρουση ανάμεσα στην υλική ανάπτυξη της
παραγωγής και στην κοινωνική της μορφή.” (Καρλ Μαρξ, Το Κεφάλαιο, Τόμος Γ΄,
ό.π.σ. 1084-85). Ωστόσο, ακόμη και η ανώτερη βαθμίδα ωριμότητας της
σοσιαλιστικής κοινωνίας, όσο κι αν οι συνεταιρισμένοι παραγωγοί προχωρήσουν στην
ανταλλαγή της ύλης με τη φύση και όσο και αν φτάσουν στο σημείο να προβλέπουν
τρόπους αντιμετώπισης κινδύνων και αποφυγής ή διευθέτησης συγκρούσεων, θα
εξακολουθεί να παραμένει ένα βασίλειο της ανάγκης με περιορισμένες ελευθερίες
και δυνάμεις που κατευθύνονται να αντιμετωπίζουν κινδύνους. Το προσδόκιμο
επιβίωσης αυξάνεται, αλλά ο θάνατος των ανθρώπων ακόμη είναι αναπόφευκτος, και
για ορισμένους επιστήμονες αποτελεί το εμπόδιο στην απόλυτη ελευθερία μας.
36. Από τη στιγμή όμως που αρχίζει η εμφάνιση νέων δυνάμεων του ανθρώπου,
ως να είναι αυτός ο στόχος της ανάπτυξης για την κατανόηση του λόγου και του
τρόπου υπάρξεώς του ή του σκοπού της ζωής του, τότε έχουμε τη μετάβαση στην
κομμουνιστική κοινωνία. Η ιδέα της κομμουνιστικής κοινωνίας έχει απόλυτη ύπαρξη,
υπάρχει αυτή καθεαυτή, είναι ουσία. Τώρα πλέον, η κοινωνία οδηγεί την επιστήμη
να αναλάβει δράση για μια διαφορετική υιοθέτηση της ενέργειας του σύμπαντος.
Κατά τον Ηράκλειτο (535 – 475 π.Χ. ή 544 – 484 π.Χ.), τον οποίο ο Μαρξ θεωρεί
μεγάλο διαλεκτικό της Αρχαιότητας, όπως και κατά τον Παρμενίδη (515 – 460 π.Χ.
ή . . . – 470 π.Χ. περίπου), ο οποίος θεωρείται πνευματικός πατέρας του
Πλάτωνα, “η ουσία όλων των όντων πρέπει να αναζητηθεί με τη νόηση”. Για
ορισμένους επιστήμονες η νόηση θεωρείται έκτη αίσθηση, όταν καταφέρνει να
γίνεται φρόνηση, δηλαδή προχωρημένη σκέψη, και να υιοθετεί τη “θεία” λογική που
επικρατεί στον φωτεινό αόρατο κόσμο. Μια νόηση που ελέγχει πιο πολλές πηγές
γνώσης, με την πληροφορία (τεχνητή νοημοσύνη, τεχνολογία αιχμής), με αυξημένες ιδιότητες
συνείδησης, στον κόσμο της επιστήμης, θα μπορεί να αντιλαμβάνεται περισσότερη
συμπαντική πληροφόρηση, πέρα από εκείνη η οποία βοήθησε στην εμφάνιση μιας
εικόνας ενός τρισδιάστατου αισθητού υλικού (;) κόσμου και ο άνθρωπος, ως λογικό
ον, να βιώνει μία εντελώς νέα πραγματικότητα.
37. Ποιας έκτασης θα είναι η ανάπτυξη δυνάμεων του ανθρώπου και ποια μορφή
θα αποκτήσει η φύση του; Ποια είναι η Κοινωνία, η οποία θα προσφέρει στους
ανθρώπους την Ελευθερία, η οποία είναι η Αυτοδιαχείριση του νέου εαυτού τους ως
αυτοσκοπός;